“Ketelbinkie” vertrok uit Rotterdam, maar het liedje zou ook aangevuld kunnen worden met vele reizigers die naar de havenstad toe kwamen. Passagierslijsten vormen een nuttige bron van informatie voor stamboomonderzoekers, historici en andere geïnteresseerden. Helaas is deze bron weinig structureel ontsloten. Dankzij de samenwerking tussen Stadsarchief Rotterdam en het CBG|Centrum voor familiegeschiedenis kan sinds januari 2022 iedereen online op zoek gaan naar familieleden die tussen 1900-1969 met de Holland-Amerika Lijn (HAL) hebben gereisd of zijn geëmigreerd. Bij dit project werd crowdsourcing, oftewel invoer door vrijwilligers, gebruikt.
Bron
De passagierslijsten in archief 318-04 HAL-Passage A vormen één van de meest geraadpleegde bronnen binnen het Stadsarchief Rotterdam. Deze lijsten waren enkele jaren geleden al gescand, maar een naamindex ontbrak nog. Eind 2018 startte het ontsluitingsproject op crowdsourcingplatform VeleHanden van Picturae. Het CBG verzorgde voor het Stadsarchief de technische ondersteuning via dit platform en de dagelijkse begeleiding van de invoerende vrijwilligers.
Achter de schermen: het crowdsourcingsproces
Alhoewel de HAL een echte Rotterdamse scheepvaartmaatschappij is, is er in bijna elke Nederlandse familie wel een familielid te vinden dat met de HAL op reis is geweest of is geëmigreerd. Hierdoor oversteeg het Rotterdamse project de regio en werd het interessant voor mensen in heel Nederland om mee te werken aan dit crowdsourcingproject. Met zo’n 1.600 deelnemers was het project uiteindelijk het grootste in de geschiedenis van VeleHanden!
Bij aanvang van het project was besloten om de bron in chronologische sets op te delen, zodat er tussentijdse resultaten konden worden getoond op de websites van het Stadsarchief Rotterdam en WieWasWie. Het eerste deel betrof de periode 1900 tot 1920. Binnen één jaar werden maar liefst 25.000 scans (op een totaal van 115.000) geïndexeerd en daarmee digitaal toegankelijk gemaakt.
Al snel bleek dat in deze eerste periode een enorme stroom migranten vanuit Oost-Europa – en zelfs vanuit Syrië en Israël – naar Amerika reisde. De onbekendheid met de handgeschreven, buitenlandse familie- en plaatsnamen maakte het transcriberen een stuk ingewikkelder. Uiteindelijk zijn in het begin veel vrijwilligers afgehaakt, omdat ze de scans te moeilijk vonden of het nut er minder van inzagen.
Om het enthousiasme aan te wakkeren en nieuwe vrijwilligers te trekken is een invoerwedstrijd in het leven geroepen, waarbij vrijwilligers een lunch in Hotel New York en een rondleiding op de bouwplaats van het toekomstige FENIX landverhuizersmuseum konden winnen. Wat verder meehielp, was dat er een tijdvak aanbrak met meer herkenning: de migratiejaren 1950. De passagiersregisters werden in deze periode bovendien getypt, waardoor ze veel beter leesbaar waren.
Een andere moeilijkheid bij het transcriberen van de passagierslijsten was dat de layout van de registers door de jaren heen flink wijzigde. Verder kwamen er vrachtschepen bij die tevens passagiers verscheepten en cruises met allerhande vertrek- en opstapplaatsen. Daarnaast werden op de passagierslijsten vaak afkortingen gebruikt die voor meerdere plaatsnamen konden gelden. Dat zorgde ervoor dat via het forum veel vragen binnenkwamen voor de projectleiding en dat de invoerinstructies continu moesten worden bijgesteld.
Binnen VeleHanden verdienen de vrijwilligers punten voor elke ingevoerde en gecontroleerde scan. De behaalde punten konden bij het Stadsarchief Rotterdam ingewisseld worden voor kaartensets, boeken en dvd’s en bij het CBG voor een premium jaartoegang op WieWasWie. Het regelen van de beloningen is handwerk en kostte veel tijd, maar was tegelijkertijd voor de projectleiding een mooi contactmoment met de vrijwilligers. Voor veel van de vrijwilligers vormen de beloningen geen drijfveer om mee te doen aan het crowdsourcingsproject; een groot deel van de punten zijn dan ook niet ingewisseld.
Zoeken naar jouw familie?
Via de websites van het Stadsarchief Rotterdam en WieWasWie kan iedereen de 2,6 miljoen persoonsgegevens uit de passagierslijsten doorzoeken. Let erop dat meestal alleen de naam van de hoofdboeker is vermeld, vaak slechts met voorletters in plaats van de voornaam. In WieWasWie kun je ook zoeken op vertrekhaven (‘plaats’) en jaartal (‘periode’).
Op de bijgevoegde scans vind je naast de scheepsnamen, reisdata en bestemmingen tevens de namen en de omvang van het gezelschap. Ook de reissom en in welke klasse iemand reisde, wordt vermeld. Soms zijn eveneens huisadres, nationaliteit of beroep genoteerd.
Beroemdheden en bekende Nederlanders, verstekelingen en teruggestuurde migranten, automobielen en dieren voor Diergaarde Blijdorp: je kunt het allemaal tegenkomen als je op zoek gaat in de passagierslijsten.
Het HAL-project is medegefinancierd door de Stichting Droom & Daad (eigenaar van de Fenixloods waar het FENIX Landverhuizersmuseum zal verrijzen) en Cruise Port Rotterdam.
Biografie
Martine Zoeteman-van Pelt is genealoge en historica. Zij promoveerde in 2011 op De Leidse studentenpopulatie tussen 1575-1812. ‘Een volk op zijn Siams gekleet eenige mylen van Den Haag woonende’. Zij werkt bij het CBG|Centrum voor familiegeschiedenis en begeleidt daar onder andere crowdprojecten. Martine houdt van het werken met historische databases om daaruit de geschiedenis van “gewone” mensen te herleiden.