Op 16 mei 2025 vond het achttiende symposium van het Maritiem Portal (MP) en de Nieuwe Maritieme Geschiedenis van Nederland (NMGN) plaats in de Verolmezaal van het Maritiem Museum Rotterdam. Met de opening van de tentoonstelling “Te water” eerder dit jaar, waarin de Nederlandse scheepsbouw centraal staat, was dit een passende locatie voor het symposium met het thema Moderne Scheepsbouw na 1870.
Welkom en introductie van het programma
Aan het begin van de middag verwelkomde Robert Anraad (Maritiem Museum Rotterdam) de aanwezigen. Hij vertelde over de net geopende tentoonstelling in het Maritiem Museum die gaat over de moderne Nederlandse scheepsbouw, benoemde de samenwerking tussen het Maritiem Museum en de Erasmus Universiteit, en belichtte de aankomende tentoonstelling over vrouwen in de maritieme sector die gebaseerd is op het onderzoek van Irene Jacobs. Robert wierp daarnaast een blik op de toekomst, het museum krijgt een vernieuwd gebouw dat een verbinding moet vormen tussen de stad en de haven.
Nederlandse handelsvaart in de twintigste eeuw
Na de verwelkomende woorden van Anraad begon middagvoorzitter Els Jacobs (Rotterdam Centre for Modern Maritime History of Erasmus Universiteit en Maritiem Museum Rotterdam) haar verhaal met de aankondiging dat Annette de Wit haar opvolger als curator in residence zal worden. Annette begint in september dit jaar met haar nieuwe rol.
Vervolgens startte Jacobs haar lezing over de ontwikkelingen in de Nederlandse handelsvaart in de twintigste eeuw. In haar verhaal beschreef zij de grote veranderingen die zich in de Nederlandse scheepvaart hadden voorgedaan. Gedurende de twintigste eeuw vond een schaalvergroting in de scheepvaart plaats, als gevolg van de toenemende hoeveelheid mensen, consumenten en de industrialisatie. Het aantal bemanningen en havenarbeiders daalde, terwijl het vervoerde volume toenam. Ook stelde Jacobs dat de belangrijpe technologische veranderingen in de sector impact hadden op de handelsvaart. Daarnaast werd specialisatie lonend. De schaalvergroting, met alle bijbehorende gevolgen, resulteerde in het opstellen voor internationale samenwerkingen en fusies. Er werden meer internationale afspraken gemaakt. Voor de Nederlandse handelsvaart betekende deze ontwikkelingen dat men zich meer ging begeven in niche markten en ging werken met gespecialiseerde schepen.
Moderne scheepsbouw in Nederland
Na het verhaal van Els Jacobs was het woord aan Hein Klemann (Erasmus Universiteit Rotterdam), die sprak over de moderne scheepsbouw in Nederland. Klemann vertelde dat de scheepsbouw in Nederland, naast de conjuncturele fluctuaties, twee structurele veranderingen heeft doorgemaakt in de afgelopen 150 jaar. De eerste verandering vond plaats vanaf 1870, toen de scheepsbouw overging van het gebruik van houten naar ijzeren – en later stalen – schepen, en van zeilschepen naar stoomschepen, gevolgd door motorschepen. De tweede structurele verandering vond honderd jaar later plaats, de globalisering en de-industrialisatie. Vervolgens beschreef Klemann hoe drie verschillende deelsectoren zich ontwikkelden: de grote scheepsbouw, de Groningse werven en de werk en binnenvaartschepen. Aan het einde van zijn lezing concludeerde hij dat de grote werven in Nederland verdwenen, de Groningse werven en de bouw van werk- en binnenvaartschepen.
Het Verhaal achter ‘PLONS! de toekomst van de zee’
Gwen Lemmers (Maritiem Museum Rotterdam) nam ons mee in het verhaal achter de nieuwe kindertentoonstelling ‘PLONS! De toekomst van de zee’. De tentoonstelling is de opvolger van de populaire kindertentoonstelling Professor Plons. Zij vertelde dat hoewel het format veranderd is, het in de tentoonstelling nog steeds draait om spelenderwijs leren. Het was een grote uitdaging om een tentoonstelling samen te stellen. Want hoe vertel je een kind eerlijk over de toekomst van de zee, een boodschap die niet zo positief. En daarnaast, hoe geef je zo’n groot en abstract thema goed en begrijpelijk vorm? Er is gekozen voor de volgende thema’s, energiewinning, voedselvoorziening, herstel van de natuur, scheepsbouw en voorstuwing en plastic soep. Binnen de verschillende ‘activiteiten’ die de kinderen kunnen doen overlappen de thema’s soms en wordt gebruik gemaakt van een combinatie van tactiel en digitaal. Maar, zo stelde Lemmers, PLONS! is nog niet klaar. Er komt nog een nieuw programma voor groep drie en vier en het PLONS! terras moet nog geopend worden. De presentatie van Lemmers eindigde met een kort voorproefje van PLONS!
Netwerk Maritieme Bronnen: ’t Vliegend Hert
Gerhard de Kok (Huygens Instituut – KNAW) gaf een korte update over het Netwerk Maritieme Bronnen (NMB). Het NMB heeft als doel het maritieme erfgoed terug te brengen naar de digitale voorhoede door de verschillende bestaande initiatieven te bundelen. Na de bijdrage van De Kok vertelde Pol Verbeeck (Maritiem Muzeeum Zeeland) over de ontwikkeling van een nieuw linked open data portal rond de collectie van het VOC-scheepswrak ’t Vliegend Hert. Dit project is een samenwerking tussen Maritiem Muzeeum Zeeland, het NMB en het Rijksmuseum. Het doel van het project, zo legde Verbeeck uit, sluit aan bij het doel van NMB, namelijk de zichtbaarheid en bruikbaarheid van de collectiedata van ’t Vliegend Hert te vergroten. Volgens Verbeeck maken de nieuwe digitale toepassingen dat de beleving van bezoekers kan veranderen, het wordt persoonlijker en individueler, en bezoekers kunnen zich beter identificeren met de verhalen die in de musea verteld worden. Verder gaf Verbeeck aan dat het uiteindelijke doel is een ervaringsgericht open-dataplatform te ontwikkelen, waarin alle objecten, contextinformatie en afbeeldingen samenkomen. Zowel wetenschappelijke onderzoekers als het brede publiek kunnen dan kennis opdoen en verhalen delen die aan de objecten verbonden zijn. De data zal daarnaast gekoppeld worden aan andere relevante datasets. Om dit mogelijk te maken, moet er echter nog veel gebeuren volgens Verbeeck. Zo moet onder andere een maritiem-archeologisch thesaurus verder worden uitgebreid. Verbeeck sloot de lezing af met een mooie visuele impressie van enkele concepten van het portal.
Binnenvaartschepen voor vloeibare CO2 in ARAMIS project
Lex Backer (Shell) vervolgde het programma met een presentatie over de binnenvaartschepen voor vloeibare CO2 in ARAMIS. Backer begon zijn verhaal met een weergave van waar op de wereld CO2 wordt opgeslagen. Vervolgens zoomde hij in op Nederland, ARAMIS is het tweede CO2 opslag project in Nederland; de voorganger was PORTHOS, maar dat veld is inmiddels vol. Backer liet zien dat Shell twee belangrijke transities heeft doorgemaakt, allereerst ging het bedrijf van een bedrijf dat alleen schelpen doosjes maakte naar een oliebedrijf. De tweede grote ontwikkeling omvatte volgens Backer de overgang van alleen olie naar een olie- en gas bedrijf. Backer sloot zijn lezing af met een korte film over carbon capture.
Kabaal op de kade: Muziekverenigingen en de Nederlandse scheepsbouw 1945-1971
Tot slot nam Mark Straver (Erasmus Universiteit Rotterdam) ons mee in een verhaal over de muziekverenigingen die verbonden waren met de Nederlandse scheepsbouw. Straver vertelde dat er binnen de maritieme sector een rijke traditie van muziekverenigingen bestaat. De aanleiding van het onderzoek naar deze muziekverenigingen is de toename van verschillende sociale verbanden binnen de scheepswerven. Deze ontwikkeling schreef Straver toe aan een groei van het aantal werknemers op de werven, als gevolg van door de concentratie van werven en de groei van de scheepsbouw. De muziekverenigingen fungeerden voor de scheepswerven als een middel voor interne cohesie, maar vormden ook het publieke gezicht van de werven. Volgens Straver kunnen de drie, door hem voor deze presentatie uitgekozen muziekverenigingen, verdeeld worden in twee groepen. Allereerst de Harmonie Dockyard van de RDM. Deze groep kende een sterke verbinding met de werf. De tweede groep zijn de verenigingen de Los Ramachos van de NDSM en de lokale harmonie Uitspanning Door Inspanning van Verolme. Deze verenigingen stonden tot grotere afstand van de werven en hun band kan zelfs als puur zakelijk beschreven worden.
Na de reeks interessante lezingen konden de aanwezigen napraten tijdens de borrel.
Biografie
PhD-kandidaat Nikki Sikkema doet, samen met Rayke van Lent, onderzoek naar havenfamilies uit Rotterdam gedurende 1960-2000 (EUR-MMR).