Op 7 februari 2025 vond de boekpresentatie van de bundel The Dutch Transatlantic Slave Trade. New Methods, Perspectives, and Sources plaats in Het Scheepvaartmuseum in Amsterdam. Door het onderzoek gepresenteerd in de bundel te koppelen aan de tentoonstelling ‘Schaduwen op de Atlantische Oceaan’ werd een brug geslagen tussen de academische wereld en publieksgeschiedenis.
Welkom: van studentenpapers naar academische artikelen
De gasten werden verwelkomd door mijzelf. Het was bijzonder om te zien hoeveel bekende gezichten er waren: collega’s, vrienden, familie – een volle zaal. De totstandkoming van de bundel is best atypisch, en daar wilde ik graag nog iets over vertellen. Het idee voor deze bundel is namelijk voortgekomen uit de Mastercursus The Slave Ship dat Karwan Fatah-Black zo’n vier jaar geleden onderwees aan Universiteit Leiden. De studenten die deze cursus volgden, moesten een onderzoek doen op basis van archiefstukken en daar een paper over schrijven. Die papers waren zó goed, dat Karwan het zonde vond om ze, na het uitvoerig verzorgen van feedback en het geven van cijfers, maar in de la te leggen. Ze moesten gelezen worden door andere historici, wereldwijd. En zo is het balletje gaan rollen.
Uiteindelijk is The Dutch Transatlantic Slave Trade een bundel geworden bestaande uit elf artikelen geschreven door voormalige studenten (Florian Herrendorf, Philipp Huber, Ben van Yperen, Luc Meijboom, Lucas Oosterwijk, Matthias Lukkes, en Michael Thomas Rowland), nog een artikel van Aviva Ben-Ur, een epiloog van Sowande’ M. Mustakeem, en een inleiding door de redacteurs (ik, Jessica den Oudsten, Camilla de Koning, en Karwan Fatah-Black).
Door fondsen van Samenwerkende Maritieme Fondsen, Stichting Professor Van Winterfonds en de Radboud Institute for Culture & History is de bundel ook Open Access (dus gratis!) beschikbaar op de website van AUP.
Schaduwen op de Atlantische Oceaan
Daarna was het woord aan Suze Zijlstra, onderzoeksconservator bij Het Scheepvaartmuseum en Universitair Docent Publieksgeschiedenis bij de Universiteit van Amsterdam (UvA). Suze vertelde over de totstandkoming van de semipermanente tentoonstelling, die in samenwerking met Dyonna Benett is gemaakt. Hoe vertel je als museum het verhaal van het Nederlandse slavernijverleden als de objecten en archieven zijn nagelaten door koloniale overheersers? Welke verhalen en perspectieven ontbreken er?
In de tentoonstelling is ervoor gekozen om objecten te combineren met video’s met verhalen en interviews om hen zo een andere betekenis te geven. Ook hebben kunstenaars nieuwe werken gemaakt speciaal voor de tentoonstelling. Zo worden ook verhalen, waar objecten over zwijgen, verteld.
Presentaties door auteurs
Het was vervolgens de beurt aan vier auteurs om iets over hun onderzoek te vertellen, waarbij ze een koppeling probeerden te maken met een object te zien in de tentoonstelling.
Camilla de Koning beet het spits af. Aan de hand van het model van het schip D’Keulse Galy en de 3D-reconstructie van een slavenschip te zien op SlaveVoyages vertelde Camilla over de behandelingen van ziektes aan boord de schepen Geertruyda & Christina (1783-1785) en Zeemercuur (1787-1789). Wat vertellen archiefstukken ons over de ervaringen van slaafgemaakten aan boord? Als een slaafgemaakte vrouw moest bevallen aan boord, waar gebeurde dat dan? Door kritisch opnieuw te kijken naar archiefstukken van chirurgijns en tussen de regels door te lezen, komen we langzaam meer te weten over de ervaringen van slaafgemaakten aan boord van Nederlandse schepen.
Vervolgens was het de beurt aan Matthias Lukkes. Matthias vertelde over zijn onderzoek naar de zogenaamde “bombas”, West-Afrikaanse opzichters die werkten op Nederlandse slavenschepen. Bombas had een bijzondere positie in de mensenhandel. Soms waren ze vrij, soms in slavernij, soms kregen ze betaald voor hun werken, andere keren niet. Wat ze echter gemeen hadden, is hun sterke netwerk in West-Afrika, zo ook in Elmina (Ghana). Bombas keerden altijd weer terug in West-Afrika, en zo niet, dan ging de lokale bevolking verhaal halen bij de West-Indische Compagnie (WIC) aldaar. In de tentoonstelling is een kaart te zien met daarop Elmina afgebeeld. Ook verwees Matthias naar het luisterfragment van de Ghanese antropoloog William Narteh Gblerkpor.
Ben van Yperen presenteerde daarna zijn onderzoek over een ander, nog onderbelicht onderwerp, namelijk de mensenhandel op retourreizen van de Middelburgse Commercie Compagnie (MCC). Ben verwees daarbij naar de MCC-administratie te zien in de tentoonstelling. Gedurende de achttiende eeuw vertrokken er tientallen schepen vanuit Zeeland naar West-Afrika om daar goud en ivoor in te kopen, en vervolgens terug te keren naar de Nederlandse Republiek. In West-Afrika deden de schepen meerdere handelsposten aan, waar geregeld ook slaafgemaakten werden ingekocht. Deze mensen verbleven dagen, weken, of maanden op het schip, en werden gebruikt als “ruilmiddel” om goud en ivoor mee te kopen. Omdat deze retourschepen geen oversteek zouden maken naar Amerika en de Cariben, moesten zij vóór terugkeer weer verkocht zijn. Ben heeft bijna veertig retourschepen geïdentificeerd waar deze mensenhandel plaats heeft gevonden.
Michael Thomas Rowland verwees ook naar de MCC-archief te zien in de tentoonstelling. In zijn artikel onderzoekt Michael wat het MCC-archief ons vertelt over verhandeling, racisme, en menselijkheid. Hoe schreef men over de mensenhandel? Michael moedigde het publiek aan om taal te zien als een onderschat middel van onderdrukking.
Als laatste vertelde Florian Herrendorf over mensenhandel van de WIC op het eiland São Tomé dat tussen 1641 en 1649 in Nederlandse handen was. Hij verwees hierbij naar de kaart die te zien is in de tentoonstelling, waarop gebieden die ooit door de Nederlanders zijn gekoloniseerd zijn weergegeven, ook met de oorspronkelijk naam. Zoals Florian aangaf, ontbreken daar nog enkele gebieden, waaronder dus ook São Tomé. Florian vertelde hoe de Nederlanders dit eiland gebruikten voor de mensenhandel, onder andere ook naar Nederlands-Brazilië.
Boekoverhandiging en kaurischelpen
Na de presentaties overhandigden de redacteuren een exemplaar van de bundel aan Peggy Brandon, onder andere kwartiermaker en curator van het nieuwe Nationaal Slavernijmuseum. Peggy vertelde vervolgens een prachtig verhaal over de kaurischelpen die ze al dertig jaar draagt, en wat de schelpen voor haar betekenen. De kaurischelpen zijn voor Peggy een manier om een gesprek te starten over de rol die de kaurischelpen hebben gespeeld in de mensenhandel, maar ook vandaag de dag nog voor velen een religieuze en culturele betekenis hebben. In een video vertelt Peggy in de tentoonstelling ook over de kaurischelpen.
Hierna was het tijd voor de borrel. Gasten konden daarnaast ook, met de presentaties en besproken objecten in het hoofd, de tentoonstelling nog bezoeken. Heeft u de boekpresentatie gemist? Bekijk dan hier de bundel The Dutch Transatlantic Slave Trade. Meer weten over de tentoonstelling Schaduwen op de Atlantische Oceaan? Kijk dan hier.
Biografie
Ramona Negrón is als postdoc verbonden aan het KITLV. Haar onderzoek richt zich op de overgang van slavernij naar burgerschap in de Nederlandse Cariben tussen de zeventiende en negentiende eeuw.