Aan het begin van april 2025 verschijnt een persbericht dat voor veel lezers een verrassing moet zijn geweest. In het bericht kondigt het bestuur aan dat zij de intentie hebben de Stichting met ingang van juli 2025 op te heffen.
Na veertig jaar (1985-2025) zal de Stichting niet langer meer deel uitmaken van het maritiem-historische en culturele aanbod van de stad Hoorn. De museale opstellingen in de Regenten- en Regentessenkamers van het voormalig R.K. Wees- en Oudeliedenhuis St. Jozef aan het Achterom 17, 1621 KP Hoorn worden gesloten voor (internationale) bezoekers. Wat is de Stichting Nederlandse Kaap Hoorn-vaarders en waarom wordt deze opgeheven?
Hoe het begon
De Stichting (hierna afgekort tot SNKHV) is een voorzetting van eerdere organisaties die hebben geprobeerd om de herinnering en de geschiedenis van de Grote Zeilvaart in Nederland (de periode grofweg tussen 1840 en 1940) en de ontdekking en ronding van Kaap Hoorn in 1616 door Le Maire en Schouten levend te houden.
Het begon allemaal met persoonlijke ervaringen en herinneringen van zeelieden die zelf in de negentiende en twintigste eeuw op grote dwars- en anderszins getuigde zeilschepen over de wereld waren gevaren. In 1936 komt een groep oud-kapiteins in het Franse Saint-Malo bijeen. Ze vieren een jubileum van hun zeevaartschool. Tijdens de bijeenkomst ontdekken ze dat ze allemaal – op enig moment – met een zeilschip zonder motorkracht Kaap Hoorn hebben gerond. Een indrukwekkend gegeven want al eeuwenlang staat de Kaap bekend om de onvoorspelbare weersomstandigheden, hevige stormen en dito stromingen. Zoiets ronden is iets waar je trots op kunt zijn en dan kun je ook trots zijn op andere die hetzelfde hebben gedaan. Lijden kan verbroederen en dat wordt vormgegeven in de Amicale Internationale des Capitaines au Long Cours Cap Horniers (AICH): ‘de broederschap van kapiteins die de Kaap hebben omzeild’. Het is dan nog een uitsluitend Franse aangelegenheid. Er zijn dan al geen Nederlandse kapiteins meer in leven die lid zouden kunnen worden.
In Nederland is de (internationale) commerciële zeilvaart in de jaren dertig van de twintigste eeuw vrijwel verdwenen en dat geldt ook voor de herinnering aan de zeiltijd. Wel is men nog bekend met de grote dwars getuigde schepen van buitenlandse reders die thee uit China, zomertarwe uit Australië en nitraat uit Chili halen.
Een paar avontuurlijke jonge Nederlandse mannen voelen zich aangetrokken tot deze vorm van zeemanschap. Zij monsteren als leerling of lichtmatroos aan op de zeilende vrachtschepen. Voor aspirant-stuurlieden geldt bovendien dat ze met zo’n dienstverband de vereiste vaartijd voor de volgende rang als stuurman kunnen halen. Later zullen sommige avonturiers hun ervaringen boekstaven.
In augustus 1940 verschijnt het boek Nederlandsche snelzeilers van kapitein J. Oderwald (1875-1946). Het boek bevat mede een uitnodiging lid te worden van de Kring van Vrienden van de Nederlandse Zeilvaart. Mede vanwege de oorlogsomstandigheden is de respons groot. Het is – onder de Duitse bezetting – een legale manier om de aanhankelijkheid aan Nederland en de Nederlandse vlag te tonen.
De kring groeit uit tot een club met zevenhonderd deelnemers en afdelingen in het hele land. Voorzitter van de Haagse kring is Arie Metzelaar (1887-1960) die in 1908 als stuurmansleerling op het Nederlandse fregatschip Europa Kaap Hoorn heeft gerond. Op basis van zijn dagboek schrijft hij in 1941 het boek Europa Ahoy. Het is een absolute bestseller. Een model van het fregatschip Europa zal later een plekje vinden bij de SNKHV en nog later (bij de opheffing van de Stichting) verhuizen naar de ambassade van Chili.
De Vereniging van Nederlandse Kaap Hoornvaarders
In 1958 staat Arie Metzelaar aan de wieg van de Vereniging van Nederlandse Kaap Hoornvaarders. De club wordt in 1961 toegelaten tot de Amicale. In 1963 organiseert de Vereniging een internationaal congres met 300 deelnemers in Hoorn. Daar wordt ook aandacht besteed aan de ontdekking van Kaap Hoorn in 1616 door Le Maire en Schouten, een gegeven dat bij vele internationale deelnemers onbekend was. In de Oosterkerk wordt met een marmeren gedenksteen eer bewezen aan beide ontdekkers.
Het gaat goed met de Vereniging die al snel 85 leden telt. Tussen oktober 1961 en november 1979 verspreidt de Vereniging onder haar leden het mededelingenblad De Kaap Hoornvaarder, dat ongeveer drie keer per jaar verschijnt. In het blad zijn bijdragen opgenomen van leden over hun ervaringen aan boord van de grote zeilschepen. Het verzamelen van deze gegevens zal uiteindelijk een van de voornaamste activiteiten worden en resulteren in gedrukte lijsten met vrijwel alle Nederlandse zeilschepen. De lijsten zijn samengesteld door Gerben N. Bouma (1919-2010), reden waarom dit corpus kortweg De Bouma wordt genoemd.
Tegen het einde van de jaren zeventig komt door de hoge leeftijd van de leden het einde van de broederbond in zicht. Desondanks kan de Vereniging naast De Bouma bijdragen aan nog een belangrijk werk. Koen Suyk (1927-2004), actief lid en groot kenner en liefhebber van de Nederlandse zeilvaart, verzamelt door Kaap-Hoornvaarders geschreven herinneringen in een boek dat onder de titel Dwarsgetuigd in 1978 bij een commerciële uitgever verschijnt.
Vereniging wordt Stichting Nederlandse Kaap-Hoornvaarders (SNKHV)
In oktober 1985 wordt de Vereniging opgeheven en de Stichting Nederlandse Kaap-Hoornvaarders opgericht. De nieuwe Stichting stelt zich als doel om: ‘Het contactmet de Amicale te blijven onderhouden en de nalatenschap van de Vereniging te beheren en inHoorn op adequate wijze publiekelijk ten toon te stellen.’
In de loop van veertig jaar zal de nieuwe Stichting zich ontwikkelen tot een vaste waarde in het historisch-culturele aanbod van de stad Hoorn. In nauwe samenwerking met het Westfries Museum, de Vereniging Oud-Hoorn en talloze andere clubs, verenigingen en stichtingen organiseert de Stichting vanuit de locatie aan het Achterom, een waaier aan historisch maritieme activiteiten zoals:
- Het levend houden van de geschiedenis van de ontdekking van Kaap Hoorn.
- Het eren van personen die – zonder gebruik te maken van motorkracht – Kaap Hoorn hebben gerond.
- De aandacht voor de periode van de Grote Zeilvaart (1840 – 1940) bij een breed publiek te stimuleren door het uitgeven van publicaties met herinneringen aan de periode van de Grote Zeilvaart.
- Het organiseren van twee bijeenkomsten per jaar voor contribuanten.
- Het organiseren van een symposium ter gelegenheid van de herdenking van 400 jaar Kaap Hoorn in 2016.
- Het ontvangen en informeren van talloze (internationale) bezoekers in de vaste opstelling in de Regenten- en Regentessenkamers.
- Het onderhouden van contacten met de Chileense ambassade en maritieme organisaties in binnen- en buitenland.
Einde van de Stichting
In de zomer van 2025 neemt het bestuur het besluit om vanwege een aantal externe en interne factoren voortzetting van de Stichting niet langer mogelijk is. Afnemende belangstelling bij een groot publiek voor en het belang van de Nederlandse maritieme economie, vergrijzing, een afnemende contribuantenbestand en de onmogelijkheid om capabele bestuurders te vinden hebben tot het besluit geleid, de Stichting per 1 juli 2025 (streefdatum) op te heffen. Op 17 mei zal in een laatste bijeenkomst in de Oosterkerk te Hoorn door bestuur, relaties en contribuanten afscheid worden genomen van een stukje fraaie Hoornse geschiedenis.
Biografie
Dirk J. Tang is historicus en was onder andere werkzaam bij de Gemeente Amsterdam, het Scheepvaartmuseum en de Koninklijke Bibliotheek. Hij is vanaf 2014 als adviseur en vanaf 2016 als reserve-bestuurder aan de SNKHV verbonden geweest.