Dit voorjaar verschijnt mijn boek LAMMEREN ONDER WOLVEN – Varen op leven en dood in WO II. Het gaat over de huiveringwekkende strijd van de Nederlandse koopvaardij tegen een vijand die met duikboten, gevechtsvliegtuigen en zeemijnen dood en verderf zaait en oceanen doet veranderen in slagvelden. Het is geen ‘droge’ geschiedenis, maar een persoonlijk verhaal, verteld vanuit de beleving van de broers Cornelis en Jacob Haasnoot. De lezer wordt meegenomen in hun worsteling met het oorlogsgeweld.
Titel
LAMMEREN ONDER WOLVEN is een beeldmetafoor en verwijst naar de aanvalstactiek van Duitse U-boten die wolven werden genoemd. De in konvooi varende, nauwelijks bewapende koopvaardijschepen (lammeren) werden tegelijkertijd van meerdere kanten aangevallen door roedels wolven (wolfpacks) en jachtbommenwerpers (Focke Wulfs).
Vaarplicht
De broers Cornelis en Jacob Haasnoot uit Katwijk kiezen eind jaren dertig voor het avontuur van de koopvaardij. Ze zijn jong en de wijde wereld lokt. Amper buitengaats breekt de Tweede Wereldoorlog uit. Overal dreigt gevaar. Het Vaarplichtbesluit maakt hen samen met tienduizenden zeelieden dienstplichtig frontsoldaat. Ruim vijfhonderd koopvaardijschepen gaan verloren. Duizenden zeelieden verliezen hun leven en een veelvoud raakt ernstig gewond, blijvend invalide en getraumatiseerd.
Cornelis
Maar net achttien jaar oud monstert Cornelis begin oktober 1939 aan op zijn eerste koopvaardijschip. Pas in februari 1946 keert hij terug in Nederland, na zes jaar afgesneden te zijn van zijn familie. Cornelis voert ons mee met talrijke, uiterst riskante trans-Atlantische reizen tijdens de Slag om de Atlantische Oceaan, de duikbootoorlog tegen geallieerde konvooien. Weerloze koopvaardijschepen vervoeren enorme hoeveelheden tanks, troepen, trucks, vliegtuigen, wapens en munitie van Amerika naar Engeland. Verder graan en levensmiddelen om de Engelse bevolking en het leger te voeden.
Tijdens een reis in mei 1941 met konvooi OB 318 wordt de Enigmacode op een U-boot buitgemaakt, waardoor de Duitse marineseinen door de Engelsen kunnen worden meegelezen. Ook neemt Cornelis de lezer mee met de invasie van Noord-Afrika eind 1942 (Operatie Toorts) en stort hij zich tijdens D-day met de grootste armada ooit op de kust van Normandië (Operatie Neptune).
Jacob
Met Jacob beleven wij de gruwelijke bestorming van zijn schip – de Poelau Bras – door Japanse duikbommenwerpers in maart 1942 en de daaropvolgende angstige etmalen aan boord van een reddingsloep op de Indische Oceaan. Het schip was eerder al gevlucht, maar naar Java teruggeroepen om de marinetop, hoge functionarissen van BPM en Shell en bemanningsleden van andere tot zinken gebrachte schepen te evacueren. Met die sloep bereikt Jacob nog wel land, maar overlijdt – pas tweeëntwintig jaar oud – in een Jappenkamp op Sumatra. Rond de tweehonderd opvarenden laten daarbij het leven. Met de ondergang van het schip stort ook het koloniale imperium Nederlands-Indië in.
Strijd
Het boek betrekt ons met het aanhouden van de oorlog hoe langer hoe meer in Cornelis’ worsteling met het geweld en wat dat met hem doet. Weliswaar overleeft hij op wonderbaarlijke wijze de oorlog, maar overlijdt in 1965 – drieënveertig jaar oud – wel aan de traumatische gevolgen daarvan. Net als voor veel andere koopvaardijmannen eindigt het oorlogsgeweld voor Cornelis niet met zijn terugkeer in Holland, dat verleden blijft hem achtervolgen. Thuisgekomen moet hij ook nog de dood van Jacob verwerken.
Thuisfront
Ook de zorgen van de broers over hun familie in het bezette Nederland en de onzekerheid van het thuisfront over het lot van de broers worden invoelbaar gemaakt. Er bereikt Cornelis zes jaar lang geen post en het enige bericht dat Jacob via het Rode Kruis uit Katwijk ontvangt, bevat meer zwartgelakte tekst dan nieuws.
Vorm en achtergrond
Het boek betreft literaire non-fictie, waarbij het niet alleen gaat om de informatie maar ook om de beleving. De feiten en gebeurtenissen zijn volledig authentiek.
Het is gebaseerd op het monsterboekje van Cornelis. Dit gaf mij inzicht in: waar, wanneer en op welke schepen hij heeft gevaren. Verder beschik ik over zijn persoonsbewijzen, diploma’s, certificaten, getuigschriften, aanbevelingen, etc. De gegevens over de gebeurtenissen kon ik opdiepen uit brieven van rederijen, (digitale) archieven, getuigenissen en de beschikbare literatuur. Dat onderzoek heeft mij vele jaren gekost. Het leverde zoveel informatie op dat ik van Cornelis van dag tot dag de ontwikkelingen gedurende zes jaar oorlog paraat heb.
Voor de beschrijving van de persoonlijke gedachten en gevoelens van de broers heb ik mij moeten inleven op basis van dagboeknotities, getuigenissen van overlevenden, herinneringen van naasten en verhalen van veteranen. Daartoe behoren ook zeer recente en niet toegankelijke bronnen. Daarbij ben ik ontzettend diepgegaan door mijzelf volledig in te graven in de omstandigheden van betrokkenen, een enorm emotioneel proces, alsof ik het zelf heb meegemaakt. Nieuw onderzoek maakt ook duidelijk dat oorlogsgeweld heel lang kan doorwerken in volgende generaties. Cornelis was mijn vader en Jacob mijn oom.
Anders dan veel oorlogsboeken is dit boek geen geromantiseerd epos over sterke helden en hun grote krijgsdaden. Wel het eerlijke verhaal van de strijd met het afschuwelijke geweld waarin beide jonge mannen onafwendbaar worden betrokken.
Belang
Dit belangwekkende boek geeft een indringend beeld van de nog altijd onderbelichte rol die de Nederlandse koopvaardij speelde in de Tweede Wereldoorlog. Het boek vormt ook een ode aan de bemanningsleden voor de zware tol die de oorlog van hen eiste. Het leven van bemanningsleden van de koopvaardij hing tijdens de oorlog aan een zijden draadje. Winston Churchill benadrukt in zijn memoires over de Tweede Wereldoorlog het belang van de koopvaardij als volgt: ‘Ons gehele vermogen de oorlog voort te zetten of zelfs maar het leven te behouden werd beheerst door de vraag of wij de baas zouden blijven over de zeeroutes en de toegang tot onze havens.’
Bijlagen
Het boek bevat aan het slot een bronnenoverzicht, een verantwoording en een lijst van schepen met gemaakte reizen. Het is daarnaast voorzien van een prachtig fullcolour fotokatern met documenten van Cornelis, foto’s van het schilderachtige Katwijk rond 1935 en foto’s van in Katwijk rond 1900 werkzame schilders.
LAMMEREN ONDER WOLVEN wordt uitgegeven door Triple Boeken en is vanaf maart 2024 verkrijgbaar in alle boekwinkels en online platforms. Meer informatie
De foto is genomen tijdens walverlof. Op dat moment liggen hun schepen gelijktijdig in de haven van New York en in deze wereldstad is het na de ontberingen op zee een oase van veiligheid en luxe. Cornelis is met zijn schip uit Engeland de Atlantische Oceaan overgestoken, waar de duikbootoorlog woedt, terwijl op de Pacific tijdens Jacobs reis uit Java de oorlog met Japan is losgebarsten. Het is de laatste keer dat de broers elkaar in levenden lijve zien. Mogelijk hebben ze dat voorvoeld en daarom voor thuis deze foto laten maken.
Biografie
Katwijker Jacob Haasnoot, zoon van Cornelis en neef van Jacob Haasnoot, is auteur van het boek LAMMEREN ONDER DE WOLVEN. Varen op leven en dood in WO II (Triple Boeken 2024). Het bevat het zo goed als complete verhaal van de enorme rol van de koopvaardij in WO II, waargenomen en verteld door de ogen van twee Katwijkse jonge mannen die op alle wereldzeeën – van de Atlantic tot de Pacific – strijd leverden. De twee broers staan symbool voor de 32.000 bemanningsleden van de Nederlandse koopvaardij, die streden voor onze vrijheid. Het is nodig dit onder de aandacht te blijven brengen.