Hoe zit dat toch met ons varend voorgeslacht?
Hoe zagen hun schepen er uit? Hoe groot waren die? Wat vervoerden ze? Waar gingen ze naar toe?
Hoe zat het met hun gezinsleven, hun familie? Hoe kon het, dat een oudtante van mij kinderen kreeg in afwisselend Winschoten en Brazilië? Ooit had ik gehoord van een kof in de familie, maar verder …
Wat weten we, en wat is mythe?
Deze vragen stelde ik me in het begin van deze eeuw. Ze leidden me naar het archief. Informatie op het internet was destijds nog erg schaars, en de beschikbare informatie was wel erg versnipperd. Daarom besloot ik een en ander te digitaliseren.
Na enige tijd realiseerde ik me, dat er voor dit soort gegevens meer belangstellenden moesten zijn. Dus naar het wereldwijde web, waar de database toegankelijk werd gemaakt via een eenvoudige interface. Zo werd Scheepsindex.nl geboren. Hieronder worden een aantal typische kenmerken aangegeven.
De website
De website was dus in de eerste plaats bedoeld voor mensen, die zochten naar hun maritiem voorgeslacht. Het gaat vooral om de koopvaardij in de negentiende eeuw. De informatie is echter in de loop van de tijd nogal uitgedijd, en maritiem geïnteresseerden konden ook van alles van hun gading vinden.
Er is daarom gekozen voor een vormgeving, die gemakkelijk hanteerbaar is, met sprekende icoontjes.
Per pagina is er een kort overzicht van informatie, met hyperlinks. Voor aanvullende informatie kan dan regelmatig op een link worden geklikt.
Om de mate van betrouwbaarheid van de gegevens aan te duiden wordt op diverse plaatsen aan bronvermelding gedaan (vaak weer via een link).
Daarnaast is er sprake van een groeimodel. Informatie is nooit compleet, en regelmatig wordt er informatie toegevoegd of aangepast.
De inhoud
Het is de mens eigen om de omgeving te verkennen, steeds verder te gaan, zijn nering uit te breiden en te zoeken naar nieuwe ervaringen. Vanouds lonkt de zee als uitdaging. De zeeman is in de zeevaart het belangrijkste element, het schip is zijn noodzakelijke hulpmiddel. Daarom is de zeeman de eerste, die aandacht krijgt. Om praktische redenen worden op de website alleen gegevens van kapiteins en reders weergegeven, en niet van de overige bemanningsleden.
Er zijn verschillende ingangen om gegevens op te zoeken. Via patrijspoorten word de bezoeker naar diverse inhouden geleid.
Via een zoekpagina zijn elementaire gegevens over de betreffende persoon in te zien: collegevlag(gen), geboorte- en sterfjaar, bevaren schepen. Via een link (alleen zichtbaar als daadwerkelijk extra gegevens zijn ingevoerd) kom je meer te weten over de betreffende persoon, zoals genealogische gegevens, reisoverzicht of vaargebied.
De voorbeelden waar de linkjes hierboven naar verwijzen betreffen mijn overgrootvader.
In de negentiende eeuw is de stoomvaart sterk in opkomst. Toch is het merendeel van de schepen een zeilschip.
Bij het zoeken naar een schip stuit je op diverse gegevens als type (met een verklarende verwijzing), specificaties zoals bouwer, bouwjaar, grootte en, wederom indien aanwezig, krantenberichten (de link “Meer info …”).
Waarheen
Inmiddels zijn vele reizen ingevoerd. Op de homepage staat de actuele stand van zaken vermeld. Onder reis wordt hier verstaan een enkele reis. De reizen zijn zowel via het schip als via de kapitein te vinden, zoals uit voorgaande voorbeelden blijkt.
Inmiddels zijn zoveel reizen ingevoerd, dat er een overzicht is gemaakt van de havens die in de negentiende eeuw het meest bezocht werden door de Nederlandse schepen.
Eider
De Eider is een rivier in Sleeswijk, die eind achttiende eeuw geschikt is gemaakt voor doorvaarten. Dit gebeurde door de ingang bij Tonningen (Tönning) goed in kaart te brengen, de rivier waar nodig te kanaliseren, en door een verbinding te maken vanaf Rendsburg naar de Oostzee (Holtenau en Kiel).
De doorvaart functioneerde van 1794 tot 1895, waarna de functie werd overgenomen door het Noord-Oostzeekanaal.
In Rendsburg werd tol geheven. De tolregisters zijn gedigitaliseerd en via de scheepsindex te raadplegen.
Bij de overzichten zijn diverse uitsneden van de database te vinden. Apart het vermelden waard zijn de ledenlijsten van de zeemanscolleges. Voor geïnteresseerden: een overzicht van havens, indien van toepassing met de oude benamingen, met een link naar een kaart. Ook de moeite waard voor de liefhebber: Rederijvlaggen.
Samenvattend:
Volgens het adagium Vorm volgt functie is een website gebouwd, die de uitgebreide database gemakkelijk toegankelijk maakt en overzichtelijk houdt.
Door het werken met links is het mogelijk steeds meer gedetailleerder informatie op te vragen.
Omdat gewerkt wordt met een groeimodel blijft er nieuwe informatie toegevoegd worden, dan wel gegevens samengevoegd of uitgebreid.
De site is ontstaan in het begin van deze eeuw, in 2019 overgedragen aan het Veenkoloniaal Museum, maar werkt nog steeds met dezelfde webmaster, de auteur van deze blog.
Biografie
Piet Potjer is onderwijskundige in ruste. Vanuit belangstelling voor het maritiem verleden van zijn familie, en de eigen beperkte maritieme ervaring, heeft hij zich verdiept in de maritieme historie van met name de negentiende eeuw.
Sinds 2019 is hij als vrijwilliger verbonden aan het Veenkoloniaal Museum te Veendam.