Het vijftiende symposium van het Maritiem Portal (MP) en de Nieuwe Maritieme Geschiedenis van Nederland (NMGN) vond op 24 november 2023 ’s middags plaats in het Maritiem MuZEEum Zeeland in Vlissingen. ’s Morgens vergaderde de Nederlandse Vereniging voor Zeegeschiedenis.
De NS en de weergoden hadden er alles aan gedaan om de reis naar Zeeland zo lastig mogelijk te maken, maar liefhebbers van de maritieme wereld laten zich natuurlijk niet zo snel afschrikken. Voorzitter van de Raad van Toezicht Carla Schönknecht kon een vol bezette zaal welkom heten. Met gepaste trots vertelde zij hoe intensief er gewerkt is aan de herinrichting van het museum, en dat dit zelfs binnen budget is gelukt. Met een prachtig resultaat!
Dit najaarssymposium werd voorgezeten door Jelle van Lottum (Huygens Instituut -KNAW) die de sprekers inleidde.
Nieuwe Maritieme Geschiedenis van Nederland
Inmiddels traditioneel wordt altijd eerst gerapporteerd over de voortgang van de Nieuwe Maritieme Geschiedenis van Nederland (NMGN). Hoofdredacteur Henk den Heijer vertelde over een deel van zijn eigen bijdrage aan de NMGN, namelijk de ontwikkeling van de Nederlandse zeevisserij vanaf midden vorige eeuw onder de titel ‘Van actieve naar passieve visserij’. Hij nam ons mee naar zee, eerst nog met loggers op de vleetvisserij op de Noordzee om te eindigen met enorme trawlers die tegenwoordig wereldwijd hun werk doen. Dit zijn echte fabrieksschepen die met behulp van de modernste apparatuur en aangepaste netten vis binnenhalen. Den Heijers bijdrage eindigde met een foto van de orange roughy, de keizerbaars, als voorbeeld van een diepzeevis die als gevolg van de overbevissing bijna uitgeroeid werd.
Netwerk Maritieme Bronnen
Volgende spreker was Gerhard de Kok, de kwartiermaker van het grote project Netwerk Maritieme Bronnen (NMB), dat in 2022 is begonnen. Het NMB zal het MP gaan opvolgen als het Linked Open Data-portaal van de maritieme erfgoedwereld en daarbij ook Maritiem Digitaal (het digitale zoeksysteem van de maritieme collecties in Nederland) incorporeren. Bij deze vernieuwingsslag worden ook – net als bij het MP – alle collectiehoudende instellingen betrokken. Ieders inbreng is belangrijk. Op 14 december a.s. is een bijeenkomst in het Maritiem Museum Rotterdam gepland om de volgende afspraken daarvoor te maken.
Werken bij de Koninklijke Marine
Daarna was het de beurt aan een navigatieofficier bij de Nederlandse onderzeedienst, die gelukkig op korte termijn kon invallen voor een collega-officier, die oorspronkelijk een presentatie over het leven op marineschepen zou komen houden. Het actieve karakter van onze marine bleek uit het feit dat hij anderhalve week voor het symposium de organisatoren berichtte dat hij op korte termijn aan boord van het patrouilleschip Zr. Ms. Holland zou uitvaren. Zijn invaller lichtte op heldere wijze in de presentatie ‘Werken en leven onder water. Ervaringen op een onderzeeboot’ toe dat deze, na een studie geschiedenis, besloot verder te gaan in de officiersopleiding bij het KIM in Den Helder. Met een duidelijke uiteenzetting over het ontstaan van de onderzeedienst, hoe een vaarprogramma en een dagelijkse dienst in elkaar kunnen zitten en illustratieve foto’s kregen de aanwezigen een helder beeld van dit bijzondere onderdeel van de Koninklijke Marine, en de taken als navigatieofficier. Tijdens de pauze bleek ook weer hoe belangrijk fysieke bijeenkomsten als deze symposia zijn: onderlinge persoonlijke en professionele contacten worden versterkt en nieuwe ideeën geboren.
Herinrichting Maritiem Muzeeum Zeeland
Het tweede deel van de middag begon met een verhaal van Pol Verbeeck, hoofd Collecties van het Muzeeum, over de filosofie achter de vernieuwde presentatie. Deze opende in juni 2023 na een jarenlange voorbereiding. Het idee is dat de bezoekers, op basis van specifieke objecten of personen, ook met behulp van met een audiotour, naar een bepaalde periode terugkeren. Achter ieder object gaan verhalen schuil: zo kan het museum laten zien dat elke tijd meerstemmigheid kent. In de presentatie zijn ook films te zien en getuigenissen te horen. De verwachting is dat een bezoeker op deze veelzijdige manier zichzelf ook een mening kan vormen, bijvoorbeeld over een gevoelig onderwerp als de Zeeuwse slavenhandel.
Ontsluiten van de OBP uit Azië
Bij het Huygens Instituut in Amsterdam wordt hard gewerkt aan de website GLOBALISE, die de Overgekomen Brieven en Papieren (OBP) uit Azië, een onderdeel van het VOC-archief, in het Nationaal Archief ontsluit voor iedereen die informatie zoekt. Lodewijk Petram legde uit op welke manier op basis van transcripties en referentiedata dit enorme project (2022-2026) van 4,8 miljoen scans wordt aangepakt. De data uit de OBP worden gecombineerd met de gegevens in bestaande digitale of gedigitaliseerde publicaties en websites, waardoor geavanceerde zoekvragen beantwoord kunnen worden. Petram gaf een aantal voorbeelden en wees op de mogelijkheid voor gebruikers om het project verder te helpen. Zie daarvoor https://globalise.huygens.knaw.nl.
Scheurrak SO1
Ten slotte vertelde Geke Burger over het onderzoek dat op basis van de vondst van het scheepswrak Scheurrak SO1 wordt gedaan: ‘Een venster op de intra-Europese koopvaardij in de late zestiende eeuw’. Scheurrak SO1 is genoemd naar de plek bij Texel waar het wrak gevonden is. Het was een schip van 30 meter lang, geladen met graan (vooral tarwe) uit de Oostzee, met als waarschijnlijke bestemming een haven in Zuid-Europa. Aan de hand van de vondsten doen twee promovendi in Leiden nu onderzoek naar het schip zelf (Rik Lettany) en de lading (Geke Burger).
Burger probeert om de duizenden gevonden voorwerpen en vele andersoortige bronnen rond het Scheurrak SO1 te koppelen aan allerlei elementen van het maritieme cultuurlandschap rond 1600. Zij verdiept zich daarvoor in allerlei archieven in Nederland, bijvoorbeeld het notarieel archief in Amsterdam, maar ook in Italiaanse archieven. Identificatie van het schip zelf is lastig, daarvoor zijn (nog) geen eenduidige aanwijzingen gevonden. Aan de hand van een reis van een vergelijkbaar schip, de Griffioen van 1591, verbindt Burger aspecten van zo’n reis naar Zuid-Europa met een aantal van de voorwerpen uit het Scheurrak SO1. Een mooi voorbeeld daarvan is de muntgewichtdoos; zie daarover haar blog op het Maritiem Portal van 20 september dit jaar.
Het gevarieerde programma van deze middag werd in het gastvrije MuZEEum afgesloten met een geanimeerde borrel.
Biografie
Els van Eijck van Heslinga is één van de initiatiefnemers van het Maritiem Portal. Tevens maakt ze deel uit van de hoofdredactie van de Nieuwe Maritieme Geschiedenis van Nederland.