Jan P. van de Voort oud-medewerker en -vrijwilliger van Museum Vlaardingen, heeft voor het Maritiem Portal een blog over het project Centraal Visserijregister geschreven.
Op 20 januari 2020 vond de eerste ‘Vlootschouw’ van het maritieme verleden van de Lage Landen plaats. Dat was in het Scheepvaartmuseum te Amsterdam. Kees Hendriks van het Zuiderzeemuseum deed een oproep aan vrijwilligers: ‘Wie monstert hier aan? Het Visserijregister heeft jou nodig!’
Wat is het geval? De 40.000 kaarten van het Centraal Visserijregister waren gescand dankzij een subsidie van de Samenwerkende Maritieme Fondsen. Museum Vlaardingen en het Zuiderzeemuseum werken in dit project samen. En het is gelukt: sinds eind januari 2021 is het register te raadplegen op www.zuiderzeecollectie.nl. Misschien heeft ook de coronatijd de vrijwilligers een nuttig tijdverdrijf gegeven.
De burgerlijke stand van de Nederlandse visserijschepen, dat is het Centraal Visserijregister. Per 1 juli 1911 moest men in elke vissersplaats de gegevens van de lokale vissersschepen naar het Centraal Visserijregister bij het ministerie sturen: 40.000 kaarten voor de periode 1911-1947. Op die kaarten staan allerlei interessante gegevens:
• Visserijnummer;
• Aanduiding soort vissersvaartuig;
• Scheepsnaam, bij de grotere vissersschepen;
• Grootte in m³;
• Eigenaar, met woonplaats en dikwijls ook het adres;
• Soort visserij en waar;
• Inschrijfdatum en uitschrijfdatum;
• Vorig of volgend visserijnummer, indien relevant;
• Soms extra informatie over gebeurtenissen.
Verhalen
Het register kan een interessante bron zijn. Bovenstaande gegevens vormen aanknopingspunten voor onderzoek in andere bronnen, bijvoorbeeld kranten. Zo komen er verhalen. Denk aan familiegeschiedenis, scheepsbiografie, soort visserijschepen, ontwikkeling van de voortstuwing in de tijd (zeil, stoom, motor), gebruikte vistuigen, scheepsongelukken en oorlogsgebeurtenissen, enz. We zullen er enige voorbeelden van gegeven.
De wraak van den visscher
Er is een kaart van de Marker botter MK 118 van Klaas Teerhuis, ingeschreven op 9 augustus 1911. Op 5 juli 1913 verkocht naar Marken met de aantekening van 8 augustus 1913: ‘aldaar verbrand voor opname bioscoopfilm’. Dat maakt nieuwsgierig. Zoekend in kranten en op internet vonden we een en ander. Het blijkt om een stomme dramatische film te gaan, geregisseerd door de Duitser Joseph Delmont. Buitenopnamen werden op Marken gemaakt. De botter is inderdaad in brand gestoken. Interieuropnamen deed men in een studio in Berlijn. Conservator Rommy Albers van het Eye Museum te Amsterdam berichtte dat de film daar bewaard wordt.
De titel van de film is: ‘Auf einsamer Insel’. Hij ging in première op 5 december 1913 in Duitsland. De Nederlandse titel luidde: ‘De wraak van den visscher’. Er kwam ook een Engelse versie: ‘On a Lonely Island’. De producent was Franz Vogel für Eiko-Film (Berlin). Het dramatische liefdesverhaal – het loopt uiteindelijk goed af, zij het niet voor de botter – laten we hier achterwege. De vele advertenties in de kranten laten zien dat de film in 1914-1915 veel belangstelling trok. In de volgende plaatsen hebben bioscopen de film vertoond: Alkmaar, Amersfoort, Enschede, Haarlem, Den Helder, Nijmegen, Tilburg en Vlissingen.
Verraad in Heenvliet in WO II
Op de registratiekaarten staat dikwijls vermeld wanneer een vissersschip is gevorderd door de Duitse Weermacht. Zo ook op de kaart van de HT 9, een open zeil- of roeiboot van 6.5 m³, eigenaar Izaak Bravenboer. Hij woonde op Nieuwesluis 170 onder Heenvliet. Inschrijfdatum februari 1929, uitschrijfdatum 16 februari 1948. En daarbij is aangetekend: ‘eind Jan. ’42 door D.W. in beslag genomen, vrt. was met Joden op weg naar Engeland.’
Zoekend met deze woorden op internet kwam ik al snel terecht op de website van Rijnmond. Daar stond op 1 maart 2016 het artikel ‘Vergeten Verhalen – mislukte vluchtpoging in WO II’. Izaak Bravenboer stelde zijn boot ter beschikking aan een verzetsgroep om naar Engeland te varen. Daaronder ook enige Joden. Op 21 maart 1942 was het zover: ze kwamen bijeen bij de boerderij van pontbaas Maarten de Graaff in Simonshaven. De chauffeur die hen daar naartoe bracht, was een NSB-er en had de Duitsers al ingelicht. Die omsingelden de boerderij en arresteerden iedereen. Eén man – Josef Fischer – wist zich te verbergen en te ontsnappen. Twee Joden werden ter dood veroordeeld, terwijl Maarten de Graaff en Izaak Bravenbroek naar een concentratiekamp werden gestuurd.
Op internet vonden we ook de genealogische gegevens: Izaak Bravenboer geboren 15 maart 1877 te Vierpolders, trouwde op 12 september 1900 te Heenvliet met Wilhelmina van IJperen (1876-1919). Zij kregen vier kinderen. Izaak Bravenboer overleed 13 april 1943 in Buchenwald.
Corona
Deze kaart konden we niet nalaten te melden in deze tijd (februari 2021). Een motorsloep SCH 88 Corona. Eigenaar was A.F. Beijl, Schuytstraat 310 te ’s-Gravenhage. Hij bezat de sloep van 1932 tot 1937.
Biografie
Jan P. van de Voort (1942) promoveerde in 1973 te Nijmegen op De Westindische plantages van 1720 tot 1795. Werkte bij Museum Vlaardingen, voorheen Visserijmuseum (1970-1981), Stichting MARDOC (1981-1989) en Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie in Den Haag, afd. Automatiseringsadviezen en Art & Architecture Thesaurus (1989-2004). Hij publiceerde op het gebied van museale automatisering, standaardisatie van museale collectiebeschrijving, en op visserijhistorisch gebied. Woont in Vlaardingen.