Op 17 februari 2024 opent het Westlands Museum een tentoonstelling met het werk van Ben Viegers. Tijdens een eerste expertmeeting, waaraan ik mocht deelnemen ter voorbereiding op de tentoonstelling, verraste mij de grote hoeveelheid schilderijen, waarop hij een Westlandse schuit heeft geschilderd.
Waarom zien we zo vaak een Westlandse schuit op een schilderij?
Het Westland heeft een groots varend verleden gekend. Vanaf de Gouden Eeuw voeren er Westlandse schuiten met de mooiste tuinbouwproducten naar de grote steden. In 1697 ligt er in Amsterdam aan de Prinsengracht een ‘tuinschuit’ uit het Westland. Aan boord heeft hij groente en fruit. In het Historisch Archief Westland kunnen we nog namen van beurtschippers uit die tijd terugvinden.
Tijdens mijn onderzoek naar de geschiedenis van de Westlandse schuit zocht ik naar getekende en geschilderde afbeeldingen van deze schuiten, want in de negentiende eeuw waren die nauwelijks gefotografeerd. Ik zocht naar schilderijen en litho’s. Liefst een zo authentiek mogelijke afbeelding! Tot mijn verrassing vond ik veel schilderijen met Westlandse schuiten. Ze zijn zeer herkenbaar en in veel gevallen zelfs met de gebruikelijke Westlandse scheepskleuren geschilderd. Vaak zijn de schuiten geladen met mest of zand. In de tuinbouw was in de negentiende eeuw een grote vraag naar deze grondstoffen. In de periode 1850 – 1914 voeren per dag meer dan vijftig schuiten met zand door de Westlandse wateren. Daarnaast lagen er talloze schuitjes bij een tuinderij aan de wal. De keuze van een schilder om een schilderij te maken met een Westlandse schuit lag dus voor de hand.
In 1914 bereikte de Westlandse vloot een omvang van meer dan 2.500 schuiten. Na 1914 zette de teloorgang in. Vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw zijn de laatste Westlandse schuiten gesloopt of verkocht. Langzamerhand vindt het varend erfgoed van het Westland een brede erkenning. Door de Landelijke Vereniging tot Behoud van het Historisch Bedrijfsvaartuig (LVBHB) zijn kort geleden twee Westlandse praampjes gecertificeerd als varend erfgoed. (1)
De Haagsche School
De vele afbeeldingen met Westlandse schuiten in de negentiende eeuw riepen bij mij nieuwe vragen op. In de tweede helft van de negentiende eeuw verzamelde zich een aantal schilders in Den Haag rond de figuur van Jozef Israëls. Hij ontwikkelde een geheel nieuwe stijl van schilderen. Met zijn keuze van thema’s, gebruik van kleur en het werken in de open lucht onderscheidde hij zich sterk van gangbare opvattingen binnen de schilderkunst in de negentiende eeuw. In 1875 schreef de kunstrecensent J. van Santen Kolff: “Van Den Haag gaat een nieuwe ultra-radicale beweging in de schilderkunst uit, zodat we in deze zin gerust kunnen spreken van een Haagsche School”. (3)
Schilders uit deze radicaal nieuwe stroming werkten het liefst in de natuur. Veel van hun werken tonen het landschap in zijn vele kleurschakeringen en vaak met een nostalgische ondertoon. Zij zochten hun inspiratie in het Westland, want het gebied kende rond 1900 nog een open, gevarieerd en kleurrijk landschap. En niet onbelangrijk, vanuit Den Haag was het Westland goed bereikbaar.
Ben Viegers (1886-1947)
Het werk van Ben Viegers kan worden geplaatst in de nabloei van de Haagse School. Hij woonde in Den Haag en werkte vaak in het Westland. De laatste negen jaar van zijn leven bracht hij door in Nunspeet. Hij koos zijn eigen weg en wist uit de contacten met andere kunstenaars die elementen te destilleren, die hij van belang achtte voor zijn manier van werken. Stadsgezichten, boerderijen en vooral het landschap en water in het Westland inspireerde hem vaak. Hij schilderde wat hij zag. En met grote nauwkeurigheid. Zo nauwkeurig zelfs, dat we de verschillende scheepstypes, die in het Westland werden gebruikt, kunnen onderscheiden.
Waarschijnlijk heeft hij meer dan 2.000 schilderijen gemaakt. Zijn werk wordt nog steeds gewaardeerd. Zijn beste schilderijen brengen soms meer dan 10.000 euro op!
Het museum streeft naar het bijeenbrengen van een zestigtal werken van Ben Viegers, die nog niet of sporadisch zijn geëxposeerd.
Waarom Ben Viegers in het Westlands Museum?
Het museum wil een nieuwe weg inslaan. Met schilderijen uit de eigen collectie en uit particuliere verzamelingen wil zij landelijk in de culturele belangstelling komen. Het werk van Ben Viegers is naar de mening van het museum hiervoor zeer geschikt. Hij is nationaal bekend en heeft een groot oeuvre in het Westland geschilderd.
Naast de tentoonstelling komt er een apart activiteitenprogramma en er is een catalogus beschikbaar.
Het Westlands Museum
Middel Broekweg 154
2675 KL Honselersdijk
https://www.westlandsmuseum.nl
Biografie
Aad van Zeijl is de auteur van Scheepmakers, Schippers en Schuiten (2022). Hij heeft tussen 1974 en 1983 geschiedenis gestudeerd aan de School voor Taal en Letterkunde in Den Haag en de opleiding afgesloten met een Eerste Graad bevoegdheid Geschiedenis. Aad werkte veertig jaar in het onderwijs, waarvan zeventien jaar als directeur van een basisschool. Daarnaast heeft hij vele jaren gezeild met een Westlander en de laatste veertig jaar ook met een Motorwestlander.
Literatuur:
- Zeijl, A. van (2022) Scheepmakers, Schippers en Schuiten . LVBHB.
- Schaft, M. van der e.a. (2010) Schilders van het Westland. Naaldwijk.
- Sillevis, J. e.a. (2015) Holland op z’n mooist. Dordrecht. P. 30. (Tentoonstelling over de Haagsche School)