De Japanse bezetting van Nederlands-Indië eindigde op 15 augustus 1945 met de capitulatie van Japan. Al eerder tekent de commandant van de Nederlandse strijdkrachten in Nederlands-Indië op 8 maart 1942 de overgave aan Japan. Nederland is dan niet alleen bezet door Duitsland, maar ook zijn grootste kolonie kwijt met verlies van enorme rijkdommen aan olie, bauxiet (voor aluminium) en rubber. Voor de geallieerde slagkracht vormt dit ook een enorm verlies.
De naam van de blog is ontleend aan een werkcollege voor bachelor studenten Geschiedenis van de Universiteit Leiden, getiteld “Duiken in digitale bronnen. Nieuwe technieken en het Nederlandse koloniale verleden”. In deze collegereeks paste de gedigitaliseerde bron Dutch Prize Papers, vrij toegankelijk via de website van het Huygens Instituut, uitstekend. Prize Papers zijn door Britse kapers op vijandelijke schepen buitgemaakte papieren uit de zeventiende tot begin negentiende eeuw. De omvangrijke collectie wordt in The National Archives te Kew (Londen) bewaard. Informatie hieromtrent kunt u teruglezen in tweeblogs op het Maritiem Portal.
Bark Europa in Leroux Bay op de noordkust van het Antarctisch Schiereiland (65°35’ZB). Foto Els M. Jacobs 2024.
Eeuwenlang bestond het idee dat het zuidelijkste deel van de aardbol bedekt was met een immens, nog onbekend Zuidland: Terra Australis Incognita. Op het noordelijk halfrond lagen zulke uitgestrekte continenten – Europa, Azië, (noordelijk) Afrika, later kwam daar Amerika nog bij – dat op het zuidelijk halfrond eenzelfde landmassa zou moeten bestaan om de aarde in evenwicht te houden.
‘Om het verleden te leren kennen, moet men het verzinnen.’ – Christian Boltanski (1944-2021)
In oktober 2017 kwam de website ‘Schepen en Schippers van Bergen op Zoom (Ontwikkelingen in de Scheepvaart 1812-1940)’ online. Regelmatig kwamen er reacties van websitebezoekers die voor aanvulling en verbetering zorgden. Dat was niet mogelijk geweest wanneer er, zoals aanvankelijk het plan was, een boek was verschenen.
De toegang naar de haven van Bergen op Zoom gezien vanaf het Bergse Diep. Kijkrichting is oost. In het midden de Kop van ’t Hoofd, de bebouwing in de Waterschans en links daarvan de gebouwen van N.V. Machinefabriek en IJzergieterij ‘Holland’ v/h Alex Nerincx. De schoorstenen zijn van verschillende bedrijven zoals de ‘Holland’, de Spiritusfabriek, potasfabriek, gasfabriek en een zoutziederij. [Foto E.W.H. Touw (1910-2007) circa 1930 vanaf motorschip Atalanta. Collectie K.T.]
Mijn werk als beeldend kunstenaar en het onderzoek naar de schepen en de schippers van Bergen op Zoom vertonen veel overeenkomsten. Sinds 1983 maak ik werk dat gebaseerd is op mijn jeugd aan boord van een binnenschip. Ik voelde me niet zozeer verwant aan andere beeldende kunstenaars dan wel aan schrijvers die hun jeugdherinneringen gebruiken.
Dat veranderde in 1991 toen Cees van der Geer in de catalogus van de tentoonstelling ‘Dr. Brewster & Co’ het volgende schreef:
‘Het werk van Kees Touw is een reconstructie van een verleden, de ‘Spurensicherung’ van een schippersjeugd.’
Van der Geer kende de term van de in 1974 in Hamburg gehouden tentoonstelling ‘Spurensicherung: Archäologie und Erinnerung,’ waaraan zes kunstenaars deelnamen. Onder hen de Franse kunstenaar Christian Boltanski. Net als in de criminalistiek begon het werk van de deelnemende kunstenaars met het zoeken, vastleggen, documenteren en veiligstellen van sporen. Daarna volgde de evaluatie.
Zwartewaal is gelegen aan de noordkant van het Land van Voorne, tegenover Schiedam ligt Pernis, Middelharnis ligt aan de noordkant van Overflakkee. Nieuwe kaart van het zuidwestelijk deel van Holland. Uitgave van Isaak Tirion, Amsterdam 1748.
De dorpen Middelharnis, Pernis en Zwartewaal op de Zuid-Hollandse eilanden waren tot het begin van de twintigste eeuw belangrijke vissersplaatsen. De focus lag in de geschiedschrijving van de visserij vaak op het vasteland van Holland en op de haringvisserij. De visserijgeschiedenis van de dorpen in het Overmase (aan de overkant van de Maas) is lange tijd aan de aandacht van historici ontsnapt. Daar is recent verandering in gekomen.
Begin juni verscheen Gepeild verleden – 700 jaar loodsengeschiedenis in Nederland (Waanders 2024). Het boek is een eerste, samenbundelende verkenning op een gebied dat – los van lokale studies en tot een bepaalde periode beperkte verhandelingen – in nationaal perspectief nauwelijks aandacht van historici kreeg. Het werd door mij samen met viceadmiraal Matthieu Borsboom geschreven. Borsboom kent de ingangen bij het Nederlandse Loodswezen, ikzelf verdiep me – overigens evenzeer als Borsboom – graag in de maritieme geschiedenis van Nederland en doe daar onderzoek naar. Onze tochten door archieven en langs loods-stations deden ons beseffen dat de historie van het loodswezen ook wetenschappelijk veel meer aandacht verdient dan nu het geval is.
Nederland had ooit een in Vlaardingen gevestigd nationaal visserijmuseum, maar dat is enkele jaren geleden omgevormd tot stadsmuseum. Sindsdien heeft ons land geen echt visserijmuseum meer, tenminste als we die in Zoutkamp en enkele andere (voormalige) vissersplaatsen niet meetellen. Die noemen zichzelf weliswaar visserijmuseum, maar ze zijn piepklein, hebben weinig middelen en worden overeind gehouden door oud-vissers en enthousiaste vrijwilligers. Die geringe belangstelling voor het Nederlandse visserijverleden hangt waarschijnlijk samen met de marginale rol die de sector tegenwoordig speelt in de Nederlandse economie. Recent onderzoek van Marloes Kraan, wetenschappelijk medewerker van de Universiteit Wageningen, toont echter aan dat visserij diep verankerd is in het dna van vissersgemeenschappen. En dan heeft zij het niet alleen over de vrees van schipper-eigenaren die zich in hun bestaan bedreigd voelen door de aanleg van windmolenparken op zee, krimpende visquota en het door Brussel uitgevaardigde verbod op de pulskorvisserij. Ook cultuur-historische kennis van de visserij dreigt volgens Kraan langzaam uit het collectieve geheugen te verdwijnen. Visserij was, anders dan nu, lang een belangrijke economische activiteit die de identiteit van hele gemeenschappen bepaalde. De bekende zeventiende-eeuwse dichter Jacob Westerbaen gaf dat belang fraai weer in zijn gedicht ‘Lof op den Pekelharingh’. Veel Nederlanders happen nog steeds graag een harinkje weg, maar de geschiedenis van de visserij lijkt helaas al jaren te ‘stinken’.
