De Kamper kogge onder zeil. Twaalf bemanningsleden varen haar over zee.
De beste manier om een historisch voorwerp goed te bewaren, is het regelmatig te gebruiken. Zo vaart de Kamper kogge, reconstructie op basis van een wrak uit 1340 in een van onze polders, al zo’n 25 jaar het water dun. Het twintig meter lange schip vaart met vrijwilligers en voor het onderhoud zorgt scheepsbouwmeester Kees Sars. Hij heeft haar recent doorgelicht en denkt dat zij zonder extra onderhoud nog vijftien jaar op zee en daarna nog zeker vijf jaar op binnenwateren kan varen. Die horizon kan opgeschoven, want ze is van hout en dus altijd te repareren.
Op 1 november 2024 vond het zeventiende symposium van het Maritiem Portal (MP) en de Nieuwe Maritieme Geschiedenis van Nederland (NMGN) plaats in de Max Nettlauzaal van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) in Amsterdam. Hoewel het misschien niet meteen duidelijk is, staat het IISG op een locatie met een rijke maritieme geschiedenis. Het gebouw aan de Cruquiuskade, ooit een cacaopakhuis, en daarmee een plek waar veel schepen werden gelost. Deze historie gaf de bijeenkomst een extra maritieme dimensie, die perfect aansloot bij het thema Zeevarenden en hun thuisbasis.
Begin juni verscheen Gepeild verleden – 700 jaar loodsengeschiedenis in Nederland (Waanders 2024). Het boek is een eerste, samenbundelende verkenning op een gebied dat – los van lokale studies en tot een bepaalde periode beperkte verhandelingen – in nationaal perspectief nauwelijks aandacht van historici kreeg. Het werd door mij samen met viceadmiraal Matthieu Borsboom geschreven. Borsboom kent de ingangen bij het Nederlandse Loodswezen, ikzelf verdiep me – overigens evenzeer als Borsboom – graag in de maritieme geschiedenis van Nederland en doe daar onderzoek naar. Onze tochten door archieven en langs loods-stations deden ons beseffen dat de historie van het loodswezen ook wetenschappelijk veel meer aandacht verdient dan nu het geval is.
Irene Jacobs leidde de algemene ledenvergadering in goede banen. Foto Ron Brand.
De voorjaarsdag van de Nederlandse Vereniging voor Zeegeschiedenis vond niet alleen plaats in Delft, de ‘thuishaven’ van voorzitter Irene Jacobs en secretaris Alex Poldervaart, maar de thema’s van de lezingen hadden ook een sterk Delfts tintje. Irene Jacobs memoreerde dat nog nooit eerder een bijeenkomst van Zeegeschiedenis in Delft had plaatsgevonden, een stad die toch een tamelijk groot maritiem karakter heeft.
Hugo ter Avest en het schilderij van ‘de Stad en Lande’. (Foto Jelle Jan Koopmans)
Op zaterdag 3 februari 2024 vond het jaarlijks symposium van de Wurkgroep Martime Skiednis plaats in het Fries Scheepvaart Museum in Sneek. Het thema dit jaar was ‘Friezen in de admiraliteiten van de Republiek in de Vroegmoderne Tijd’. Voorzitter Peter Tolsma opende het symposium met een verwijzing naar het boek Verzwegen Zeeheld Jacob Benckes van oud bestuurslid Jan de Vries. De belangrijkste vraag van het symposium was: hoe kan het dat er zoveel Friezen actief waren in de admiraliteit en wie waren dat?
Dit voorjaar verschijnt mijn boek LAMMEREN ONDER WOLVEN – Varen op leven en dood in WO II. Het gaat over de huiveringwekkende strijd van de Nederlandse koopvaardij tegen een vijand die met duikboten, gevechtsvliegtuigen en zeemijnen dood en verderf zaait en oceanen doet veranderen in slagvelden. Het is geen ‘droge’ geschiedenis, maar een persoonlijk verhaal, verteld vanuit de beleving van de broers Cornelis en Jacob Haasnoot. De lezer wordt meegenomen in hun worsteling met het oorlogsgeweld.
Willem van de Velde de Oude, The battle of Femern. Google Art Project
In 2022 is mijn boek Niederländische Seefahrer in schwedischen Diensten uitgekomen, waarvoor ik zowel de Nederlandse officieren van de Zweedse marine in het midden van de 17e eeuw alsook de hulpvloot, die in 1644 door de ondernemer Louis de Geer voor Zweden uitgerust werd, onderzocht heb. Tot circa 1650 had Zweden een tekort aan officieren die grote oorlogsschepen buiten de eigen wateren konden navigeren. De deelname van Zweden aan de Dertigjarige Oorlog (1630-1648) en de Deens-Zweedse Oorlog (1643-1645) zorgde voor jaarlijkse Zweedse wervingen van kapiteins en luitenants in de Nederlandse Republiek. In totaal werden gedurende deze oorlogen minstens 139 kapiteins en luitenants en twee vice-admiralen aangenomen, zodat in 1649 46% van de kapiteins van de Zweedse admiraliteit in de Republiek gerekruteerd was. In matrozen waren de Zweedse wervers normaal gesproken niet geïnteresseerd. De uitzondering op deze regel waren de zeelieden van de bovengenoemde hulpvloot. Hoewel al eerder studies over Nederlandse eskaders in buitenlandse dienst gepubliceerd zijn, is over de matrozen van dit soort expedities niets bekend. Wat waren dit voor zeelieden en waarom traden ze in dienst van een vreemde staat?
