In een van de zalen van Het Scheepvaartmuseum in Amsterdam werd op 9 november 2023 een nieuw boek ten doop gehouden; een boek over de Duyfken, een klein scheepje met een bijzonder geschiedenis. Eigenlijk gaat het boek over twee scheepjes, want wie het over de Duyfken heeft, kan het scheepje bedoelen dat in 1606 als eerste Europese schip de Australische kust bereikte. Maar er bestaat ook een replica van dit schip. Deze Duyfken is gebouwd in Australië door de Duyfken 1606 Replica Foundation. De kiel van het scheepje werd in 1997 gelegd door (toen nog) kroonprins Willem-Alexander en twee jaar later werd het gedoopt in Fremantle. Daarna maakte het een reis via Indonesië, Mauritius en Zuid-Afrika naar Nederland. Na weer een aantal jaren in Fremantle te hebben gelegen, is de replica van de Duyfken tegenwoordig eigendom van het Australian National Maritime Museum in Sydney.
Retourticket
Het boek, Through Darkest Seas. The untold story of how Duyfken, Australia’s first ship, was recreated and sailed into history . . . again gaat over beide scheepjes en het is geschreven door Graeme Cocks, die voor de boekpresentatie speciaal was ingevlogen vanuit Australië. Benno van Tilburg, moderator van de bijeenkomst, riep op om maar veel boeken aan te schaffen, zodat Graeme een retourticket zou kunnen kopen. Van Tilburg was ruim twintig jaar geleden ook nauw betrokken bij de lange reis van het kleine replicascheepje naar Nederland. Op dat moment werkte hij op Texel als directeur van het (toen nog) Maritiem en Jutters Museum (tegenwoordig Kaap Skil) en haalde vanwege de VOC-herdenking in 2002 de Duyfken zeilend van Australië naar Nederland. Hij haalde herinneringen op aan die tijd, zoals de overtocht met een Nederlands-Australische bemanning en de reis die het scheepje vervolgens in Nederland maakte langs een aantal VOC-havensteden. Aan het eind van zijn inleiding kondigde hij aan later nog de grootse plannen met het replicascheepje te zullen onthullen.
Gegrepen door een scheepje
Vervolgens kreeg auteur Graeme Cocks het woord. Ook hij nam het gehoor terug in de tijd. Je zou kunnen zeggen dat hij al sinds 1994 is gegrepen door een scheepje. Cocks was vanaf het begin betrokken bij de plannen voor de bouw van de Duyfken. In Australië werd altijd gedacht dat James Cook de eerste Europeaan in Australië was. Niet dus, dat waren de Nederlanders, al in 1606. Willem Jansz, de gezagvoerder van de Duyfken,en zijn bemanning waren de eerste Europeanen die voet op Australische bodem zetten.
In Fremantle lag de Endeavour, het schip van Cook, en dat zou naar Sydney vertrekken. Om de leegte in de haven op te vullen, ontstond het idee om een replica van de Duyfken te bouwen. Als voorzitter van de Board werd een Griek gekozen, maar samen met een Nederlands schip in Australië bleek dit een ijzersterke combinatie.
Toen het scheepje klaar was, voer het naar Indonesië, maar vanwege een burgeroorlog, die aan de gang was in de Molukken, en een actieve onafhankelijkheidsbeweging in West-Papoea, konden niet alle geplande havenplaatsen worden aangedaan. Desondanks werd een zeiltocht gemaakt door de Indonesische archipel. Cocks noemde het een moment van ‘reconciliation’ (verzoening). Vervolgens werd het plan gesmeed om het scheepje naar Nederland te laten varen, maar dat vond men aanvankelijk te gevaarlijk. Daarom ontstond het plan om de Duyfken aan boord van een ander schip te vervoeren, maar dat wilde eigenlijk niemand. Uiteindelijk durfde men het toch aan om het scheepje zeilend naar Nederland te brengen. De zeiltocht werd een groot succes en de bemanning van 18 koppen ervoer hoe hun voorgangers het in het begin van de zeventiende eeuw moeten hebben ervaren: voor een langere tijd dicht op elkaar gepakt in een kleine ruimte.
Ondanks stormen arriveerde het scheepje keurig op tijd bij Texel, waar het door 20.000 mensen werd verwelkomd. Na alle festiviteiten vanwege 400 jaar VOC zette men de Duyfken op een schip en keerde het terug naar Australië. Plannen voor een tocht naar Scandinavië gingen niet door en ondanks verschillende tegenslagen nadien bestaat het replicaschip nog steeds en ligt het in de haven van Sydney. Cocks heeft het verhaal van de originele Duyfken (er zijn er drie onder die naam geweest, onderzoek wees uit dat het de tweede was die Australië bereikte) én van de replica uitvoerig beschreven in een lijvig boekwerk. Het boek vertelt het tot nu toe niet vertelde verhaal van de replica vanaf het ontstaan in de verbeelding van enkelen tot aan de uitdaging om een bijzonder schip te bouwen; en dat met gebruikmaking van traditionele vaardigheden, en de mensen die het bouwden en bezeilden. Cocks beschrijft dit alles vanaf het begin met alle hoogte- en dieptepunten en over iedereen die erbij betrokken was.
Grootse plannen
Na Cocks’ verhaal vertelde Benno van Tilburg over de grootse plannen die er worden gesmeed. In 2025 keert de Duyfken terug naar Nederland! Aanleidingen hiervoor zijn Sail Amsterdam én het 750-jarig bestaan van de stad. Er is al een ligplaats ingeruimd naast Het Scheepvaartmuseum. Maar dit is nog niet alles. Samen met de Witte Swaen, het schip van Willem Barentsz, dat in Harlingen is nagebouwd onder leiding van scheepsbouwmeester Gerald de Weerdt, gaat de Duyfken naar Nova Zembla varen. Daarvoor is wel een voorbehoud: de oorlog tussen Rusland en Oekraïne moet dan voorbij zijn.
Een goede derde
Daarna was dan het moment aangebroken, waarvoor iedereen was gekomen. Heel graag had Graeme Cocks het eerste exemplaar van het boek aangeboden aan (inmiddels) koning Willem-Alexander, maar deze was helaas verhinderd. Ook de Australische ambassadeur kon niet aanwezig zijn, maar conservator Diederick Wildeman van Het Scheepvaartmuseum was een goede derde.[1] Het gebouw van Het Scheepvaartmuseum is immers in 1656 gebouwd, 50 jaar nadat de Duyfken Australië bereikte. Bij het in ontvangst nemen van het boek gaf Wildeman aan zich een koning én een ambassadeur te voelen. Hij vertelde dat replicaschepen belangrijk zijn, omdat ze geschiedenis zichtbaar maken, hoewel het replicaschip van Het Scheepvaartmuseum, het VOC-schip Amsterdam, niet echt kan zeilen. De bijeenkomst werd dus afgesloten zonder Australische ambassadeur, maar wél met Australische wijn. En natuurlijk werden er volop exemplaren van het boek verkocht, die Graeme Cocks vervolgens allemaal geduldig signeerde.
Gegevens boek
Graeme Cocks, Through Darkest Seas. The untold story of how Duyfken, Australia’s first ship, was recreated and sailed into history . . . again, 2023, 546 p. ISBN 978-0-9925078-3-1 (gebonden), ISBN 978-0-9925078-1-7 (paperback)
Biografie
Ron Brand werkt als conservator bij het Maritiem Museum Rotterdam en is redacteur van het Maritiem Portal.
[1] Een bezoek aan de Australische ambassadeur vond naderhand wel plaats en daar bespraken Graeme Cocks en Benno van Tilburg de plannen over de overkomst naar Nederland van de Duyfken.