Eén van de absolute topstukken van Het Scheepvaartmuseum in Amsterdam is de wereldkaart van Joan Blaeu uit 1648. De kaart heeft een indrukwekkend formaat van meer dan 2 bij 3 meter en bood destijds de meest actuele kennis van de wereld. Van deze versie van de kaart, met tekst van Blaeu en een nieuwe plaat voor China, is er maar één ter wereld. Na lange tijd is de kaart weer voor publiek te zien in de objecttentoonstelling ‘Blaeu’s wereld in kaart | meester-cartograaf in de Gouden Eeuw’. De tentoonstelling belicht de meest verrassende details van de kaart, de politieke context van de kaart en vertelt meer over de Amsterdamse firma Blaeu. ‘Blaeu’s wereld in kaart’ is een toevoeging op de populaire atlassententoonstelling en is van 14 april t/m 31 december 2017 in Het Scheepvaartmuseum te zien. Voor meer informatie zie www.hetscheepvaartmuseum.nl.
Michael Huijser, directeur van Het Scheepvaartmuseum over de kaart van Blaeu: “Deze kaart laat zien hoe men over de wereld dacht. De buitenwereld boezemde vrees in, maar maakte ook nieuwsgierig. Die twee gingen hand in hand. De zeventiende eeuw was het startpunt van innovaties op het gebied van cartografie en daarom was zo’n kaart enorm belangrijk. Maar je kunt er ook bij wegdromen en op ontdekkingsreis gaan.”
De Amsterdamse firma Blaeu
De firma Blaeu was de grootste producent van kaarten in de zeventiende eeuw. De Blaeu’s baseerden zich op eerdere kaarten, eeuwenoude overlevering én de meest recente ontdekkingen. De boekhandel van de firma Blaeu was gevestigd ‘Op het water’, het huidige Damrak in Amsterdam. De locatie zo vlak aan de haven was niet toevallig gekozen. Daar arriveerden nieuwe producten en informatie van over de hele wereld. Zeelieden, kooplieden, geleerden en regenten samen, allen geïnteresseerd in Blaeu’s kennis en kunde, kwamen hier samen. De cartografie van de firma Blaeu heeft veel invloed gehad op het wereld- en kaartbeeld. Veel cartografen probeerden Joan Blaeu na te volgen of te verbeteren.
Verrassende details
De wereldkaart van Blaeu is één van de eerste wereldkaarten waar de kustlijn van Australië – door Blaeu Nova Hollandia genoemd – en Nieuw-Zeeland te zien is die zeer recentelijk was ‘ontdekt’ door ontdekkingsreiziger Abel Tasman. Daarnaast is een piepklein Behouden Huys en het vastgelopen schip van Willem Barentsz op Nova Zembla te zien. Ook maken wij kennis met de westerse en superieure kijk op inboorlingen; kannibalen en een lama in Zuid-Amerika, olifanten in Afrika, zeemonsters en zeeslagen. Met een loep in de hand – veel details zijn met het blote oog bijna niet te zien – krijgt de bezoeker de gelegenheid om alle details te ontdekken en te bewonderen.
De Vrede van Münster
De wereldkaart van Blaeu uit de collectie van Het Scheepvaartmuseum is opgedragen aan Gaspar de Bracamonte y Guzman, graaf van Peñaranda, de leider van de Spaanse delegatie bij de vredesbesprekingen die in 1648 uitmondden in de Vrede van Münster. Dit betekende het einde van de Tachtigjarige Oorlog tussen de Republiek en Spanje. De kaart van Blaeu viert de vrede. Opvallend is dat er op de kaart geen heldere grenzen zijn aangegeven. Er is vanwege de vrede nauwelijks duidelijk gemaakt welke Europese machten bepaalde gebieden in handen hebben. Wel zien wij dat alle scheepjes die op de wereldzeeën varen een (Nederlandse?) driekleur in top hebben.
Het wereldbeeld van Copernicus
Nicolaus Copernicus kwam in 1543 met een revolutionair nieuw wereldbeeld waarin de aarde om de zon draait. Dat ging in tegen de heersende consensus dat de aarde het middelpunt was van het heelal en de hemellichamen rondom de aarde draaiden. Zo predikte de kerk dat de aarde stilstond. De publicatie met de Copernicaanse theorie stond vermeld in de katholieke ‘index van verboden boeken’. Joan Blaeu was de eerste die het Copernicaanse Wereldbeeld op een wereldkaart durfde af te beelden. Hij trok hiermee het heersende wereldbeeld in twijfel, dat in 1648 nog door de meeste mensen werd aangehangen.