Ap Bouman, bestuurslid bij de Stichting Maritieme Historische Databank, kortweg MARHISDATA, heeft voor het Maritiem Portal een blog over het onderzoek van Sikko Parma geschreven.
Eind november werd bij mij thuis door een mede-vrijwilliger van onze stichting MARHISDATA een tweetal grote verhuisdozen gebracht met de nalatenschap van de in september 2020 overleden Sikko Parma (88 jaar). ‘Sikko Parma wie is dat ?’ zullen sommigen onder u wellicht denken. Wel, voor veel genealogen met negentiende-eeuwse zeevarenden in de familie maar ook voor geïnteresseerden in de koopvaardij was hij geen onbekende. Na zijn pensionering in 1992 ging bioloog-onderzoeker Sikko Parma zich verdiepen in de genealogie van zijn Friese voorouders die voeren als kapiteins ter koopvaardij. Zijn onderzoek bracht een schat aan informatie over koopvaardijkapiteins en zeemanscolleges boven water.
Sikko Parma’s fascinatie voor negentiende-eeuwse koopvaardijkapiteins
We mogen aannemen dat de scheepsjournalen van Sikko Parma’s Friese voorvaderen zijn enthousiasme voor de negentiende-eeuwse koopvaardijkapiteins hebben gewekt. In een artikel voor het genealogische tijdschrift Gens Nostra melde hij namelijk het volgende:
‘Al enige generaties bevond zich in mijn familie een aantal scheepsjournalen van de zeeman Sikke IJsbrands Parma en zijn zonen IJsbrand en Oepke. Het oudste journaal stamt uit 1819, het jongste uit 1869. Dit antiquarische bezit kreeg nimmer de aandacht die het verdiende en lag in vochtige kelders langzaam te vergaan. Totdat ik er, gestimuleerd door mijn genealogische interesse, in ging lezen’.
Sikko Parma deed decennialang onderzoek naar koopvaardijkapiteins in en dat resulteerde in een imposant lexicon met gegevens over ruim 14.500 koopvaardijkapiteins. Hij probeerde middels onderzoek in de gegevens van de burgerlijke stand, overig archiefonderzoek en correspondentie zoveel mogelijk familie- en andere gegevens te achterhalen, waaronder bijvoorbeeld de genoten opleiding en de schepen waarop was gevaren. Voor dit laatste raadpleegde hij veelvuldig monsterrollen en onderhield hij ook goede contacten met zijn vriend Ben Bouma, samensteller van De Nederlandse Koopvaardijvloot 1820-1900. Een typoscript uitgegeven door de Stichting Nederlandse Kaaphoornvaarders te Hoorn waar Sikko Parma ook lang lid is geweest van de collectie en documentatiecommissie.
Het lexicon met gegevens over de koopvaardijkapiteins hebben we al in 2019 opgenomen in ons bestand en toegankelijk gemaakt en dat was ook niet de inhoud van het tweetal verhuisdozen. De twee dozen bevatten een aantal usb sticks met daarop diverse reisjournalen die door Sikko Parma verzameld waren en veel documentatie over zeemanscolleges inclusief door hem opgestelde rapportages.
Zeemanscolleges
Een belangrijk aspect in het leven van veel negentiende-eeuwse kapiteins waren de zeemanscolleges. Door het risicovolle beroep was het moeilijk voor zeelieden om zich te verzekeren tegen verlies aan inkomen door lichamelijk letsel of te zorgen voor een uitkering voor het achterblijvende gezin ingeval het schip verongelukte en men de ramp niet overleefde. Doordat in de negentiende eeuw de scheepvaart toenam gingen koopvaardijkapiteins zich organiseren in zeemanscolleges. Naast het bevorderen van de scheepvaart en handel die sommige colleges ook als taak zagen, hadden alle colleges tot doel een verzekeringsfonds voor haar leden op te bouwen.
Gedurende deze periode waren, voor zover geïdentificeerd en inclusief de Zuidelijke Nederlanden, 22 zeemanscolleges actief. In het kader van een jubileum is er aandacht geschonken aan College Zeemanshoop, opgericht in 1822, te Amsterdam en ‘De Groninger Eendracht’ opgericht in 1830 (zie publicaties van J.H. van den Hoek in 1972 en R. Kramer in 1930). Het boek Het Collegie ‘Zeemansvoorzorg’ te Harlingen, 1851-1931 werd gepubliceerd door A.E. Hannema in 1931 naar aanleiding van de liquidatie van dit college. Wat betreft de overige colleges is er niet of in beperkte mate over gepubliceerd. Niet in de laatste plaats omdat veelal de administraties van deze colleges verloren zijn gegaan.
Collectie: Hannemahuis, beschikbaar gemaakt via Museumfederatie Fryslân
Zonder volledigheid te pretenderen, heeft Sikko Parma zoveel mogelijk gegevens proberen te verzamelen van zeemanscolleges, waarbij hij niet altijd in de gelegenheid was om uitgebreid onderzoek te doen in regionale archieven. Zijn bevindingen met betrekking tot een zeemanscollege bundelde hij na verloop van tijd samen in een publicatie die hij vervolgens deponeerde bij het Centrum voor familiegeschiedenis (CBG) en bij een aantal regionale archieven. Hij heeft niet van elk zeemanscollege een ‘rapport’ geschreven, en ook onderling variëren de rapporten voor wat betreft de inhoud. Zoals Sikko Parma zelf aangeeft zijn sommige rapporten geschreven als aanzet tot ‘nader onderzoek’. Er blijven zeker nog wat raadsels over, zoals de naam van het college opgericht in Pekela in 1823, de namen en gegevens van de kleinere colleges zoals die van Zwolle, Vlaardingen en Vlissingen en ook L’Union opgericht te Stadskanaal. Daarnaast zijn ook niet van alle colleges originele afbeeldingen van de Collegevlag beschikbaar.
Tijdens de COVID-19 lockdown periode hebben we de rapporten en bestanden van Sikko Parma gedigitaliseerd. Per college is op MARHISDATA een pagina aangemaakt waar zowel het rapport als ook diverse bijlagen met onder andere de ledenlijsten met vlagnummers, ter herkenning van de koopvaardijkapitein op zee voor passerende schepen, zijn terug te vinden.
Dit is (nog) niet gedaan voor het Schiermonnikoger zeemanscollege ‘De Herkenning’ omdat hiervan door Parma et al. in 2009 een omvangrijke beschrijving en een rijk geïllustreerde geschiedenis is gepubliceerd. Deze publicatie werd mogelijk door de inzet, samenwerking en inbreng van een vijftal personen waarbij ook persoonlijke connecties op Schiermonnikoog niet onbelangrijk waren om gegevens en afbeeldingen boven water te krijgen. Desondanks begint de ‘ten geleide’ met de opmerking dat ‘zonder het jarenlange nauwgezette speurwerk van Sikko Parma deze publicatie nooit, in elk geval veel later, zou zijn verschenen’. Hiermee kunnen wij het alleen maar eens zijn.
Klik hier om naar de pagina’s voor de Zeemanscolleges te gaan.
Publicaties
Zeemanscollege de Groninger Eendracht, gedenkboek 1830 – 1930, R. Kramer, 1930
‘Het Collegie “Zeemansvoorzorg” te Harlingen, 1851 – 1931″, A.E. Hannema, 1931
De geschiedenis van het College Zeemanshoop 1822-1972, J.H. van den Hoek Ostende, 1972
Het Schiermonnikoger Zeemanscollege en Pensioenfonds, Ron R. van Staveren, Sikko Parma, Piet J. Teensma, Durk T. Reitsma en Arend J. Maris, 2009
Biografie
Ap Bouman (Delft 1962) is sinds 2005 als bestuurslid betrokken bij de Stichting Maritieme Historische Databank, kortweg MARHISDATA, en in die hoedanigheid verantwoordelijk voor de opzet van de website en databasestructuur. Hij is daarnaast geïnteresseerd in de geschiedenis van de Nederlandse koopvaardij in de negentiende eeuw en het ontsluiten van gegevens over deze periode door archiefonderzoek en het toegankelijk maken hiervan. Bouman werkt als controller bij een bekende luchtvaartmaatschappij in Nederland.