Van de dertiende tot en met de vijftiende eeuw was een belangrijk deel van de Noordwest Europese economie gebaseerd op de handel binnen het Hanzeverbond. Het belangrijkste transportmiddel bestond uit schepen, voornamelijk koggen. Het belang daarvan was al duidelijk uit middeleeuwse geschriften, miniaturen en ander bronnen. Tot het midden van de twintigste eeuw waren er echter geen materiële zaken bekend. Gewacht moest worden op resultaten uit archeologische opgravingen van scheepswrakken om meer duidelijkheid te krijgen over constructie, technologie en uiterlijk van deze schepen.
Een van ’s werelds grootste verzamelingen middeleeuwse scheepswrakken is na de Tweede Wereldoorlog tevoorschijn gekomen bij de drooglegging in Nederland van het IJsselmeer (de voormalige Zuiderzee), waar vanaf 1942 drie polders werden gecreëerd. Honderden scheepswrakken zijn gevonden met een datering tussen 1250 en 1900. Een stuk of twintig daarvan bestond
uit koggen. De eerste kogge werd opgegraven in 1944. De mythische kogge, zijn opmerkelijke constructie, de manier waarop de naden tussen de planken waterdicht gemaakt werden met behulp van mos, moslatjes
en ijzeren sintels, vroeg duidelijk om een diepgaande studie van alle koggen uit de Lage Landen. In Nederland is namelijk ruim de helft van alle koggen in Europa gevonden, deels opgegraven en onderzocht.
Karel Vlierman, maritiem archeoloog, heeft zijn hele leven scheepswrakken opgegraven. Hij wierp zich op het onderzoek van deze schepen, inclusief twee koggen die gevonden werden in Doel bij Antwerpen en de recent
boven water gehaalde kogge uit de IJssel bij Kampen. Dit ruim twintig jaar durende onderzoek heeft geresulteerd in een Engelstalig manuscript van ruim 950 rijk geïllustreerd pagina’s en ca 70 A1 en A2 bijlagen met de
technische tekeningen en reconstructies van al deze onderzochte koggen. Het geheel wordt geleverd in een een luxe bewaarcassette.
Karel Vlierman gaat uitvoerig in op de scheepsbouwtraditie in de Hanzeperiode en in welk opzicht de koggen verschilden van bijvoorbeeld de nef van de Zuidelijke Noordzee die tot de Noordse of Scandinavische traditie behoort. Hij analyseert aan de hand van de opgravingsvondsten in Kampen, hoe daar zeer waarschijnlijk van het begin van de 13de tot het midden van de 14de eeuw een scheepswerf heeft gelegen. Hier is onder andere het grootste stuk wollen zeil ooit opgegraven. Er zijn ook honderden ijzeren sintels gevonden, waarvan een deel ongebruikt is, wat wijst op een smidse die zich specifiek bezighield met het smeden van verbindingsmiddelen voor schepen. De schepen konden vanuit het water het land opgetrokken worden en na reparatie via de IJssel de Zuiderzee opvaren. Er zijn tot nog toe in Nederland niet eerder aanwijzingen voor een scheepswerf gevonden waar koggen konden worden gebouwd.
Voordat de IJsselkogge bij Kampen gevonden werd, was de zogenaamde Nijkerk II de meest compleet bewaard gebleven kogge. De studie van deze kogge vormde het uitgangspunt, tezamen met de ervaring die opgedaan werd met de bouw van een replica hiervan, de Kamper kogge. Allengs bleek duidelijk dat er sprake was van een koggenbouwtraditie en door al deze wrakke te bestuderen en te tekenen, konden van veel wrakken op basis van de reeds verkregen informatie uit andere wrakken, reconstructietekeningen gemaakt worden.
Dit imposante boekwerk zet de toon voor scheepsarcheologisch onderzoek voor de komende decennia. Het is daarmee hét handboek voor de manier waarop scheepswrakken gedocumenteerd, beschreven en gereconstrueerd moeten worden. Door de wijze waarop de technische tekeningen tot stand zijn gekomen met oog voor detail is het mogelijk om virtuele 3D modellen te maken. De gevectoriseerde tekeningen zijn van hoge kwaliteit en ook digitaal beschikbaar.
Niet eerder is zo’n standaardwerk verschenen. In de buurt komt een publicatie over de Mary Rose uit de zestiende eeuw die in Engeland is onderzocht. Maar dat boek gaat slechts over één schip. Het boekwerk over de koggen gaat over het hele spectrum van koggenschepen, van zeevarend tot alleen voor de binnenvaart. Een mogelijke heerkogge, voor militaire doeleinden, komt ook aan bod.
Daarnaast heeft Karel Vlierman een twintigtal impressies gemaakt van de koggen zoals ze er in bedrijf uitgezien hebben en hoe de situatie aan boord was. Deze zijn niet alleen groot in zijn boek afgebeeld, maar ook beschikbaar als ansichten en posters.
Voorintekening
Dit Engelstalige boek dat ruim 10 kilo zal wegen, zal in oktober/november 2020 verschijnen en is dan te koop voor een bedrag van € 250. Bij voorintekening via de webshop van SPA uitgevers betaalt u echter maar € 210 exclusief verzendkosten. Voorintekening kan uitsluitend door betaling vóór 1 september 2020. Komt uw land als bestemming in de webshop niet voor, stuur dan een email naar sales@spa-uitgevers.nl waarna u een factuur ontvangt met de correcte verzendkosten.
Expo/presentatie
Musea, bibliotheken, gemeenten en bedrijven hebben de mogelijkheid om voor een bepaalde periode een binnen- of een buitenexpositie te huren. Hiermee wordt tevens het koggenboek financieel ondersteund. Een buitenexpositie bestaat uit een viertal bouwhekken, bedekt met een doek waarop de geschiedenis en betekenis van de Hanze wordt uitgelegd, de bouw van de koggeschepen en de specifieke situatie voor de eigen stad in die tijd. Bij de binnenexpositie bestaat het materiaal uit dubbelpanelen
van 2.50 x 2.00 m. Voor informatie over de mogelijkheden: sales@spa-uitgevers.nl
Sponsoring
Hoe kunt u als bedrijf een noodzakelijke bijdrage leveren aan de totstandkoming van dit meer dan tien kilo wegende boekwerk en wat kunt u als tegenprestatie verwachten? Voor € 1500 wordt u in het boek vermeld met naam en logo, u ontvangt een presentexemplaar, vier posters en een set ansichten. Dit pakket kan uitgebreid worden met een aantal extra mogelijkheden tot sponsoring:
• Het mederealiseren van exposities met naamsvermelding
• Een lezing van de auteur
• een 50 x 70 pentekening van de koggen impressies
van Karel Vlierman
• Heeft u leuke ideeën? Spa Uitgevers staat open voor suggesties.
Ansichten en posters
Van verschillende koggen heeft Karel Vlierman impressies gemaakt (pentekeningen) van hoe ze er uitzagen in bedrijf. Dez posters zijn werkelijk prachtig. Er zijn ook posters van de situatie aan boord en van de
inventaris. Daarnaast zijn er setjes van 10 ansichten te verkrijgen. Zowel posters als ansichten hebben begeleidende teksten in Nederlands en Duits. Ze kunnen besteld worden via www.spa-uitgevers.nl
Posters (29,7 x 42cm) € 17,50
Set van 10 ansichten € 12,50
Voor meer informatie neem contact op met sales@spa-uitgevers.nl