Verslag van het Symposium Maritiem Portal: De kracht van samenwerking. Het verbinden van maritieme data
24 november 2017, Lipsiusgebouw, Universiteit Leiden
Aantal deelnemers: 55.
Anita van Dissel en Tom Quist
Anita van Dissel: Stand van zaken en ontwikkelplannen Maritiem Portal
De voorzitter van de Stuurgroep Governance Maritiem Portal, Anita van Dissel, verwelkomt de aanwezigen, met name de vertegenwoordigers van de subsidiegevers en de studenten. Anita van Dissel doceert maritieme geschiedenis aan de Universiteit Leiden.
Inmiddels zijn al dertig instellingen verenigd in het Maritiem Portal; ooit begonnen we met zeven geïnteresseerden. In november 2017 hebben we drie deelnemers mogen verwelkomen: the Corts Foundation, Zeeuws Maritiem MuZeeum en de Landelijke Vereniging tot Behoud van het Historisch Bedrijfsvaartuig.
Vervolgens geeft Van Dissel een toelichting op de stand van zaken en de ontwikkelplannen van het Maritiem Portal. In maart 2018 zal de tweede ontwikkelfase met een verdiepende informatielaag worden afgerond. Dank aan de inzet van de vrijwilligers. Vrijwilliger Tom Quist wordt projectmedewerker bij het Huygens ING voor het vervaardigen van een online scheepsbiografie van het VOC-schip Rooswijk. In de afgelopen periode is de website verbeterd door het toevoegen van een favicon (vuurtoren), het uitbreiden van de banner, het plaatsen van filmpjes en digitale exposities, het verdelen van de agenda over diverse pagina’s, het opnemen van vele collectiebeschrijvingen en links. De redactieleden van de NMGN werden zichtbaar op het Maritiem Portal. Aan het overzicht van de auteurs wordt gewerkt. De rubriek Over ons werd uitgebreid met ontstaansgeschiedenis en ambities. De inspanningen van de werkgroep Content Maritiem Portal onder leiding van Marja de Keuning en de suggesties van de deelnemers droegen bij aan dit fraaie resultaat. In fase 3 zal er worden gewerkt aan virtuele collecties.
Zoals bekend staat de Maritieme Geschiedenis der Nederlanden vanaf maart 2017 online op het Maritiem Portal (3.000 weergaven via resources Huygens ING en MP). Het aantal views op het Maritiem Portal bedraagt 18.500 vanaf maart 2017. De laatste twee maanden waren er maar liefst 6.000 views. Op twitter steeg het aantal volgers van 200 naar bijna 400. We hopen dat de stijgende lijn wordt voortgezet dankzij de inbreng van u allen. Voorlopig komt er nog geen Engelse versie van de website. Wellicht zijn er in de toekomst mogelijkheden (Google translate).
Van links naar rechts: Wilbert Helmus, Jelle van Lottum en Sebastiaan Derks
Wilbert Helmus, Maritiem Portal in perspectief van het Netwerk Digitaal Erfgoed
Wilbert Helmus werkt als projectcoördinator bij het Netwerk Digitaal Erfgoed. Aan de hand van een dameshoedje van ontwerper Jacques Fath demonstreert hij de mogelijkheden om online verdiepende informatie te vinden. Er is geen verwijzing te vinden naar een erfgoedinstelling. Het Portal Modemuze wordt wel gevonden. Zichtbaarheid op Google is cruciaal. De erfgoedwereld dient stappen te zetten om zijn gegevens toegankelijk te maken. Op dit moment is het vinden van informatie ingewikkeld. Er wordt gezocht op wie/wat/wanneer/waar. Het toepassen van standaardisatie van onder andere thesauri is van essentieel belang om vanuit de bron informatiebronnen (beeld en geluid) te kunnen verbinden. Erfgoedinstellingen moeten hun erfgoedinformatie niet aanbieden via een gefragmenteerd en ‘silo’gebaseerde infrastructuur, maar juist vanaf de basis proberen om gegevens te verbinden en zo aan het publiek beschikbaar te stellen. Op die manier wordt een netwerk van ‘aggregatoren’ gebouwd, met als basis datasources en als top de Portals. Ook het Maritiem Portal moet hierop letten. De Nationale Strategie voor Digitaal Erfgoed richt zich op het vergroten van de maatschappelijke waarde van erfgoedinformatie door deze beter houdbaar, bruikbaar en zichtbaar te maken. ‘Digitaal is normaal’. Het samenwerken op thema’s biedt grote voordelen voor alle betrokkenen (meer informatie op www.den.nl/nde), maar er moeten nog flinke stappen worden gezet om gegevens te kunnen verbinden en koppelen, zodat kennis kan worden gedeeld. Het is van belang om goede actuele collecties vanuit portals te kunnen laten zien. Via linked open data is het mogelijk om meertalig te zoeken. Er wordt gewerkt aan een aanspreekpunt in dezen bij het RKD.
Sebastiaan Derks en Jelle van Lottum, De kracht van samenwerking: het verbinden en onderzoeken van maritieme data
Sebastiaan Derks/Jelle van Lottum (Huygens ING – KNAW) geven een presentatie over de kracht van samenwerking: het verbinden en onderzoeken van maritieme data. Sebastiaan Derks wijst erop dat de focus in veel datagerichte onderzoeksprojecten tegenwoordig ligt op het werken met linked open data structuren. Big data zijn ook voor de geesteswetenschappen een hot item. Nieuwe vormen van samenwerking met universiteiten en erfgoedinstellingen ontstaan. Het Huygens ING voert verschillende linked data projecten uit, zoals CLARIAH en Golden Agents. Wat zijn nu eigenlijk open data en hoe komen we daar? Verwezen wordt naar het vijf sterren open data plan van Tim Berners-Lee. Dit vereist ook een verandering van de onderzoekspraktijk, goedwerkende datastores, en een gemeenschappelijk systeem voor gestructureerde gegevens over de data (een knowledge graph). Op het Huygens ING is Timbuctoo ontwikkeld, een open source datastore gericht op werken met heterogene data. Datacuratie is het bewerken van data om relevante verbanden te kunnen leggen voor geesteswetenschappelijke onderzoeksvragen. Het Huygens ING heeft daarom een eigen datamanagement groep. De uitdagingen daarbij zijn 1. provenance; 2. disambiguatie en 3. privacywetgeving. Samenwerking is noodzakelijk bij het werken met linked open data (netwerken van data, onderzoekers/datamanagers/software engineers en instellingen).
Jelle van Lottum werkt aan het ontwikkelen van een Maritiem Loket (ML) voor het Huygens ING. Hierbij ziet hij mogelijkheden voor samenwerking met het Maritiem Portal (MP). De doelstellingen van het Maritiem Loket: behoud van belangrijke maritieme datasets en andere digitale bronnen; door online publicatie hun toegankelijkheid vergroten en uitbreiden van de onderzoeksmogelijkheden. Aan de hand van een fictief voorbeeld van een schilderij van een schip wordt het verbinden van maritieme bronnen afkomstig uit verschillende instellingen uitgelegd, waarbij gezocht wordt naar overeenkomsten. Het doel daarvan is het contextualiseren van de collectie van een museum. Geconcludeerd wordt dat het Maritiem Loket zich richt op divers digitaal bronmateriaal, afkomstig uit verschillende typen instellingen en op drie doelgroepen met elk andere perspectieven en verwachtingen van het loket: de erfgoedsector, onderzoekers en het brede publiek. Op dit moment wordt gewerkt aan het opzetten van de digitale infrastructuren. De eerste trials zijn uitgevoerd. Ook worden er gesprekken gevoerd met geïnteresseerde partijen over samenwerking en de creatie van een linked data structuur. Over vijf jaar biedt het ML gecureerde links tussen pluriform digitaal bronmateriaal, toegankelijke, laagdrempelige gebruikersinterfaces, en is de stap gezet naar verdere integratie van het Maritiem Portal en het Maritiem Loket, met als doel het creëren van een digitaal maritiem netwerk. Daarbij gaat het om het maken van een data-index van elementaire basisgegevens en is het niet de bedoeling om collecties naar een datastore over te brengen. De instelling bepaalt zelf hoeveel gegevens gedeeld worden. Het Huygens ING is bereid het veld hierbij behulpzaam te zijn.
Van links naar rechts: Maaike Napolitano, Jan Willem Veluwenkamp, Kees Hendriks, borrel na afloop.
Maaike Napolitano, Historische berichten opduiken met Delpher
Maaike Napolitano werkt als dienstcoördinator Delpher bij de Koninklijke Bibliotheek. Op www.delpher.nl zijn ruim 65 miljoen pagina’s uit Nederlandse boeken (1486-2013), kranten (1618-1995), tijdschriften (1799-2010) en radiobulletins (1937-1984) te vinden. Al het materiaal is gedigitaliseerd, historisch, tekstueel en full-tekst (OCR) doorzoekbaar. De originele exemplaren zijn afkomstig van meer dan zestig erfgoedinstellingen en alle digitale afgeleiden daarvan worden op de servers van de Koninklijke Bibliotheek opgeslagen. Alle gescande pagina’s dienen te voldoen aan de Metamorfoze-standaarden. Delpher bevat momenteel ongeveer 15% van alles wat ooit in Nederland gedrukt is. De ongeveer 170.000 gebruikers per maand van Delpher zijn wetenschappers, studenten, beroepsdoelgroepen, breed historisch geïnteresseerd publiek en ‘dwalers’. Delpher is voortdurend in ontwikkeling. Zo wordt er regelmatig nieuw materiaal toegevoegd en worden de zoekmogelijkheden en zoekingangen steeds verbeterd. Ook vinden er voortdurend auteursrechtelijke onderhandelingen plaats om zo recent mogelijk materiaal op Delpher te kunnen plaatsen.
Jan Willem Veluwenkamp, Sonttolregisters Online (1497-1857): Input en output
Jan Willem Veluwenkamp legt uit dat Sonttolregisters Online een elektronische databank is met alle doorvaarten door de Sont geregistreerd in de Sonttolregisters 1497-1857 (www.soundtoll.nl). Het is een project van Tresoar en de Rijksuniversiteit Groningen, in samenwerking met het Rigsarkivet Kopenhagen. Subsidiegevers zijn o.a. NWO Groot, een aantal Friese culturele fondsen, de SMF en Fonds 21. Wat kunnen (internationale) onderzoekers met de data? Het gaat om 1,8 miljoen doorvaarten in de periode 1574-1857, gebaseerd op Deense tolboeken, bewaard door Rigsarkivet, Kopenhagen. Het project wordt in 2020 voltooid, nu staan er al 1,7 miljoen doorvaarten online. In 2009 werd met het project begonnen. Ca. 70 medewerkers van de sociale werkvoorziening van Nijmegen en ca. 50 vrijwilligers zijn behulpzaam (geweest) bij het invoeren van de data. Per doorvaart wordt genoteerd: naam van de schipper, woonplaats van de schipper, haven van vertrek, haven van vertrek (en haven van bestemming vanaf 1669), lading en tol. Gegevens worden in de originele spelling ingevoerd. De nabewerking bestaat uit standaardisatie en categorisering van geografische namen in een toegevoegde tabel. De gebruikersinterface is van Frank Bosmans. Er kan gezocht worden op bijvoorbeeld schipperswoonplaatsen in een bepaalde periode, ladingen in een bepaalde periode, een bepaalde haven van aankomst of vertrek, en combinaties daarvan. Goederenstromen (productie en consumptie) kunnen in kaart worden gebracht. Onderzoek naar schippersgemeenschappen is mogelijk. Zo kunnen allerlei verschuivingen zichtbaar worden gemaakt.
Kees Hendriks, De som der delen. Digitale verzameling van informatie en objecten uit het Zuiderzeegebied
Kees Hendriks (Zuiderzeemuseum) geeft een toelichting op de ambities van het Netwerk Zuiderzeecollectie, waarin 23 instellingen samenwerken. Doelstelling is om het gezamenlijke erfgoed van de verschillende musea rond de voormalige Zuiderzee toegankelijk te maken voor een breed publiek. Het ZZM zoekt bij zijn digitale strategie o.a. aansluiting op nationale infrastructuur, werkt met linked open data en maakt gebruik van standaarden (DEN is de basis). De data worden duurzaam verrijkt en vrij beschikbaar op internet getoond met behulp van URI’s (Uniform Resource Identifier), waardoor een koppeling naar andere bronnen mogelijk is. Al met al is het een arbeidsintensief proces, maar in één-twee jaar zijn er flinke stappen voorwaarts te maken en wordt verbetering van registratie door standaarden en verrijking van collecties van partners met URI’s bereikt. Met als gevolg: Zuiderzeecollecties worden verbreed en verdiept, zichtbaarheid en terugvindbaarheid worden vergroot en het bruikleenverkeer wordt vergemakkelijkt. Zo ontstaat er een mooier verhaal over de Zuiderzeecollectie. Jammer is dat een groot deel van de collectie nog niet is gedigitaliseerd. Ook zoekt het ZZM naar mogelijkheden om zijn collectiegegevens op meer plaatsen te presenteren voor een breed publiek en voor onderzoekers. Een thematische omgeving als het Maritiem Portal biedt hiervoor kansen.
Anita van Dissel, Sluiting
Anita van Dissel bedankt alle sprekers voor hun presentaties. Ze bedankt de vrijwilligers Tom Quist, Björn Dinjens en Linette op ’t Hof. Vanmiddag is duidelijk geworden dat in de toekomst verbanden moeten worden gelegd in gemeenschappelijke thesauri in linked open data. Het zou mooi zijn als het MP in de toekomst net zoveel bezoekers per maand haalt als Delpher! Save the date: 16 maart 2018, middag, RCE, Amersfoort: het derde symposium MP en NMGN.
Marja de Keuning
Zie ook: de bespreking van het symposium door Tico Onderwater, op https://www.historici.nl/symposium-verbinden-van-maritieme-data/ (28 november 2017).